Almanya de 11 aktîvîstê kurdî rîyê xebatanê înan ê sîyasîyan ra rehîn yenê tepiteşen. Nînan ra yew zî Mehmet Çakas o. Sîysetmadaro kurd Mehmet Çakas destpêkê aşma kanûne ya 2022yî de Îtalya de bi waştişê Almanya ame tepiştene û  adara 2023yî de teslîmê Almanya bi. Çakas serrêk o Hanover de yeno tepiştene û êlula 2023yî ra nata dewaya ci Celle de dewam kena.

Mehmet Çakas o ke Çewlîgî ra yo keyeyê xo reyde aşme de têna çar saete eşkeno pêvînayîş bikero. Pêvînayîşê ke binê kontrolê polîsan de yenê kerdene de qiseykerdişê kurdkî qedexe yo.

Mehmet Çakasî derheqê rewşa ci ya zîndanî, mehkeme û polîtîkaya Almanya ya vera kurdan de persê  rojnameyê Ozgur Polîtîka cewab kerdî. Roportajê Çakasî wina yo:

Zîndan de rojêka şima senî ravîyarena? Şima eşkenê rojdemî teqîp bikerî? Kitabê şima est ê? Şima eşkenê çewî de pêvînayîş bikerî?

Ez beşêk de ya ke tede 30 hucreyê yewkesan est ê. Berê hucreyan roje de 6-7 saete  akerde yê. Coka zereyê bîna de çew eşkenê bigêro û tepişteyanê bînan reyde tekîlî ronê.  Çunke cuye hucre de û korîdoran de ravîyarena. Ez korîdorêk de roje de 2-3 saete volta erzena. Xeylêk televîzyonê ke turksatî ra weşan kenê,ez eşkena sery bikerî la rojdemê Kurdîstanî rojnameyê şima, rojnameyê ma Ozgur Polîtîka ra teqîp kena. Ez teberî ra nêeşkena kitab bîgêrê. Kitabxaneyê zîndan de tay kurdkî-tirkî kitabî est ê. Êyê ke yenê wendene mi wendî. Reyna 10 kitabê mi est ê ke weşanxaneyo ke serdozgerîye qebul kerdo, mi tira girewtî. Semedê wendişî problemê mi çin o. Nê prosesî de mi semedê mehkeme nuşteyî nuştî. Bi qala kilme cuyeya rojane bi nuştiş, wendiş û voltaeştişî ravîyerena. Çunke ma pêro pîya saetêke vejîyenê bexçe hewa gene.  Reyna ma hewte de di rey heyata sporî de spor kenê. Aşme de 4 pêvînayîşê keyeyî est o. Pêvînayîşî binê kontrolê polîsan û açarnayoxan de beno. Rixmo ke açarnayoxî kurdkî zanê, teberê tirkî û almankî de destur nêdanê ziwanêko bîn bêro qiseykerdene. Yanî kurdkî fîîlen qedexe ya. Vanê açarnayoxî yenê bedilnayene ke pêro kirdkî-kurmancî nêzanê aye ro. Yanî sey rewşa tenkîkî ramojnenê la netîce de kurdkî qedexe ya.

Goreyê şima bi na dewa dewleta alamanî wazenê senî yew mesaj bido?

Sey dewayanê bînan na dewa zî  nizdîbîyayîşê Almanya yê vera kurdan fîneno çiman ver ke vervejîyayîşo kronîk o. Seke yeno zanayene; dewletê Ewropa yê eleqedarî çarçeweya huqûqê dewletan de, goreyê menfeatê xo nizdî benê. Dewleta almane tarîxî ra vera herême, Tirkîya û Kurdîstanî cîya nizdî bena. Dewleta almane ke zîhnîyetê netew-dewelete yê Hegelî sey formê esasî gena, hema destpêkî ra înşayê netew-dewlete yê tirkî de rolêk kay kerd.  Menfeatê xo yê dewlete best naye.  Proseso tarîxî yeno zanayene.  1915î ra nata heme qikerdişî hetê dewleta almane ra ameyî qebulkerdene û paştdayene. Xora emelê dewleta almane yê serê Kurdîstanî yenê zanayene. Ne hetî ra semedê dewleta almane heta 1970yî rixmê heme zehmetîyan her çî rayîr de şiyênî ke Têgêrayîşê Azadîye yê Kurdîstanî nişka vejîya û tesîro pîl kerd ke nê planê înan betal kerdî. Rîyê nê sebebanê tarîxîyan ra hema 1980 de dewleta almane vera Têgêrayîşê Azadîye yê Kurdîstanî tewiro xidar mojna, sey terorî hesibna û kerd hedef.

Înan waştêne kurdîtîye bi destê keyeyê Barzanîyî binê  kontrolê xo de tepişê û seba ke kontrolê înan ra vejîya no zî bi sebebê kînî. Nê semedî ra dewleta almane kîn zî kerd polîtîkaya xo ya pragmatiste ser.  Seke yeno zanayene ke dewleta almane serranê 80 û 90yan de Têgêrayîşê Azadîye yê Kurdan bi çeke şuxulnena û çalakîyanê bi şîdetî kena sûcdar kerdêne. La 2000an de têgêrayîşê kurdan herindê stratejîya leşkerîyî de stratejîya sîyasî-demokratîkî  esas girewt û tewirê dîyalog û adirbirnayîşî girewt. Dewleta almane herinda nermbîyayîşî de dahîna xidar bîye. Têgêrayîşê Azadîye gerîya  lîsteya terorî ya Amerîka. Peyê nê de sebebê xorî est ê. Bitaybetî vindertişo xoser ê Rayberê Şarê Kurdî Birêz Ocalanî û teorîya ci ya Neteweya Demokratîke ya ke tesîrê şorişê zîhînkîyî kerd ke hetê kurdan ra ame wayîrvejîyayeye tewirê dewleta almane aver berd.

Ez serranê 1990an de di serrî Almanya de menda. O wext mabênê dewleta almane û kurdan de rewşa pêkewtişî bibî. O wext yewîyanê asayîşê ke semedê sakînkerdişî veng dayêne kurdan 20 serrî cuwa pê gama ke ez ameya tîya mi dî ke kurdan tahrîk kenê, şinê ser ke wa pêrodayîş vejîyo. Aktîvîteyê fermîyî hetê bi desan ekîbanê atnî-terorî gerîyenê binê ablûqa. No çîyêko manîdar o. Dewleta almane vera ma kurdan hêrsbîyaye ya.  Bi zanayîşî ma kurdan krîmînalîze kenê û wazenê ma pê zorî teberê qanûnî rê tehn bidê. Bi vatişê bînî sey dewleta tirke meseleya kurdan bi temamî krîmînalîze kerda  û hewaleyê yewîyanê asayîşî û mehkemeyan kerda. Heta ez wina bibestî pa:  Rojêke dewleta tirke kurdan de bêro werê û kurdan sey terorîstî mevîne zî dewleta almane nê wina lez nêkena, a tim do polîtîkaya xo yê krîmîlalîzekerdiş û terorîzekerdişî bidomno.

Şima derheqê sîyasetê hemparî de yo ke dewleta almane pîya bi dewleta tirke vera kurdan û dostanê kurdan ê enternasyonalîstan rayra bena, wazenê se vajî?

Dewleta almane bi des serran o wazena kurdan ê ke semedê menfeatê xo xirab vînena, têna biverdo û bikero marjînal. No eynî wextî goreyê stratejîya îzolasyonî ya sîyasetê înkar û îmha yê dewleta tirke ame rayraberdene û yeno rayraberdene. Nê hetî ra semedê dewleta almane tim problemo ke Almanya de kurdî xo rê dostan bîvînê. Xora dewleta almane seba ke kurdan têna biverdo Têgêrayîşê Azadîye yê Kurdîstanî sey 'têrorî' name kena. Heta sîyasetê dewleta tirke yê seserran ê înkar û îmha de zî role ci est o ke bi kilifê 'têkoşînê vera têrorî' yeno modernîzekerdene. Roja ma de dewleta almane pîya bi kurdan vera dostanê kurdan ê enternasyonalîstan zî zextê xo zêdînayî ke sebebê nê yê aktuelî est ê. Verî kurdî seba ke tecrîdî ra bixelisîyê dostî dîyenî la ewro kurdî pîya bi dostanê xo têkoşînê hemparî xurtêr kenê. Bitaybetî Şorişê Rojawanî û têgêrayîşê cinîyan de game pîlî yê şorişî ameyî eştene ke bale heme şaran û grûbanê muxalîfan ante têgêrayîşê kurdan ser. Seba ke heme Ewropa de meylê raştê faşîstî zêdîyeno, fehmê Netewa Demokratîke do dahîna zaf bêro qebulkerdene û şîrikbîyayîşê enternasyonalîstî zafêr bibo. Kilmkî, verî dewleta almane komelê almanî asteng kerdêne ke paştî medo kurdan, ewro tersenê ke hetê demokratîk û şorişgêrî yê Almanya binê tesîrê kurdan de bimano. Nê wextî tepişnayîşê mi de dostanê ma yê almanan ê enternasyonalîstan zaf paştî daye mi. Ez nê ra fam kena ke rixmê heme zextan verê paştdayîş û şîrikbîyayîşî nîno girewtene, heta zafêr keno. Bi na wesîle hema dostê ke paştî danê mi, ez înan rê bi rayîrê şima selamanê xo şawena.

Yeno pawitene ke dewa ra do ceza bivejîyo. Derheqê nê de şima wazenê çîyêk vajî?

Seke yeno zanayene netîceyê dewayanê sîyasîyan zî sîyasî yê. Qerar û cezayî goreyê nê yenê dayene. Zaf ame muneqeşekerdene  û  senî ke hetê huqûqnasan ra bisirar ame vatene nê dewayî çend şino mojnenê ke ke sîstemê huqûqî yê almanî rê bawerîye nêmenda. Mesele Tirkîya de vera kurdan qerarê sîyasîyî yê ke şertanê huqûqî binpay kenê, seba ke têna vera kurdan yenê kerdene, têna kurdî vera ci vejîyayêne. La na bêhuqûqîye nika vera heme muxalîfan yena kerdene. Bêhuqûqîya ke kurdan rê  ameyî kerdene  û her kes vera nê benveng mend, bi tolerekerdişî bîye norme.  Xeylêk hetê ke verî paştî dayêne bêhuqûqîya kurdan ewro seba ke Mehkemeya Qanûnê Bingeyî hetê îradeyê sîyasîyî ra nîna naskerdene, gerrekerdox ê.

Almanya de cîya bi zî rewşa winayêne yena ciwîyayene. Bêhuqûqîya ke ewro vera kurdan yena kerdene, siba do vila bibo.  Çunke kurdî sey verî nîyê. Waştişo bîn ê nê cezayan oyo ke kurdan rê çok bidê dayene înan passîfîze bikerê. Seba ke verê nê muhakemekerdişanê bêhuqûqan û cezayanê neheqan  bêro girewtene, ganî vera her tepiştiş û cezakerdişî têkoşîn o komelkî û paştdayîş bêrê xurtêrkerdene. Bêşik cewabo tewr gird zî ganî ma tepişteyî bidê. Ê wazenê bi cezayan ma rê peyser game bidê eştene la ceza çend bena wa bibo, bedelê ci çi beno wa bibo  ma do pawitişê ziwan, kultur û erjanê xo cameverdê, ma do nê qewimîyayîşan ra dersan vejê û têkoşînê xo yê demokratîkî xurtêr bikerê. Goreyê cezayanê giranan ê ke welat de, Tirkîya de yenê dayene, ceza ke dîyena ma qet ceza nêhesibîyena. 

Ez têkoşînê xo yê huqûqî dana. Ceza ke ê danê mi eleqedar nêkena.  Ez wextê dewa de terorê dewlete û qirkerdişê kulturî yê vera kurdan ser vinderta. Xora gama ke ma ewnîyenê resmê pêroyî ra ma vînenê ke êyê ke qirkerdişê kurdan wazenê, waştişê înano tewr pîl oyo ke kurdî xopawitişê xo mekerê. Kurdê ke bi zanayîşê xopawitişî rêxistinkerde têkoşîn kenê, înan rê  tim vanê  wehşî,eşqîya û terorsît. Xoza ra heta komelî heqê xopawitişî yê heme ganîyan est o. Bi vatişê terorîstî wazenê ma bikerê eciz û bêehleq ke ma meeşkê xo bipawê. Xora pêro dewletî û şarê zanê ke kurdî hêrişê çewî nêkenê, zirar çewî nêdanê. Mi zî  têkoşînê xo yo  şexsî semedê pawitişê estbîyayîşê xo û xo azadkerdişî da, ha dana. Pawitişê estbîyayîş, ziwan xobîyayîş babeta tewr esasîye  ya ehleq anorî ya, ez do nê çirey cameverdî, ma do çirey cameverdê.

Seba ke têkoşînê kurdan û xebatê şima yê sîyasîyî sey terorîzmî ameyî pênaskerdene, şima pawitişê xo yê mehkeme de no sey sûcdarkerdişê wirdîvînayîş û şiknayîşê anorî erjna.  Şima wazenê derheqê nê de çîyêk vajî?

Prosesê dewa de ez tewr zaf vatişê 'têrorî' ser vinderta ke vera kurdan yeno şuxulnayene.  Seke mi mehkeme de zî vat, ez sey kurdêkî 6 serrê ke ez Almanya de menda mi çop zî nêeşt erd la ez bîlasebeb sey 'terorîstî' yena sûcdarkerdene.  No leteyêkê kayêkî yo ke vera kurdan yeno kerdene.  Vatişê 'terorî' yo ke goreyê menfeatanê ekonomîk-polîtîkan û tekîlîyanê mutefîkan yeno bewlîkerdene, ma kurdan ke estbîyayîşê ma binê tehlukeyî de yo, ma pêro pîya sey sûcdarî pênas keno. Îdîa kene ke ê heme kurdan sey terorîstî pênas nêkene la kam ca de kurdêk wayîrê ziwan, nasname, anor û erjanê xo yê neteweyan vejîyo, vera qirkerdişan vejîyo ey sey 'terorîst' îlan kenê. Halê winayênî de mi rê vatiş ya zî nêvatişê 'terorîst' bêmana yo. Seba ke heme kurdê bianorî sey 'terorîst' yenê pênaskerdene eke mi rê mevajê zorê mi şino. Vatişê terorî bi fehmê 'Pawitişo tewr hole hêrişkerdiş o' yeno şuxulnayene. Kesê ke vera qirkerdişî xover danê sey 'terorîs' hesibnenê ke wa qirkerdiş bêro nimitene. Ma kurdê ke mexdûrê tewr girdî yê na seserre yê herinda hesabpersayîşî de ma cehd kenê înan rê îsbat bikerê ma terorîst nîye.

Birêz Selahattîn Demîrtaş pawitişê xo yê peyênî de tespîtêk kerd ke ez vana waştişê ma pêrune ano ziwan. Demîrtaşî vat: ''Înanê ke mi rê neng çînayêne hay ça de, ez ha tîya pawitiş kena.''  Ez sey kurdêkî hema 6 serre bîya ke mi mekteb de seba ke bi ziwanê xo kirdkî (zazakî) qal kerd, mi çuye werd, dima ra ez 40 serrî raştê terorê dewlete ameya,  rixmo ke mi qet qanûnê ci binpay nêkerd dewleta ke xo sey dewleta huqûq û demokratîkî hesibnena de ez sey 'terorîst' yena sûcdarkerdene.  Dewleta tirke qirkerdişê vera kurdan bi vatişê 'têkoşînê vera terorî' manîpule kena. Dewleta almane zî bi nê kerdişanê xo paştî dana ci û bena hemkara sûcanê ci.  Nê semedî ra ez sûcdarkerdişê 'terorî' sey metodê nimnayîş û meşrûkerdişê qirkerdişî hesibnena. Vera nê pawitişo tewr hole oyo ke qirkerdişo zafhetin ke teroro raşt o yo, bêro teşhîrkerdene.