Şarê kurdî dima ke dînê Îslamî qebul kerd medresayê xo nayî ro ke ziwanê înan ê perwerdeyî kurdkbî bi. Nê medresayan de bi seyan alîm, mala, edebîyatker û zanyarî resayî. medresayan bi hawayêkê pozîtîfî tesîrê komel, sîyaset, tarîx û kulturê kurdan kerd.

Heta dewrê Komara Tirkîya şarê kurdî pê dînamîkanê perwerdeyê medresayan vera asîmîlasyonî xo pawit û ziwanê xo aver berd. La wexto ke Komara Tirkîya ronîyaye vera kurdan polîtîkayê asîmîlasyonî zêdîyayî û kurdkî ameye qedexekerdene.

medresayanê kurdan de dersanê dînî ra ber dersê fikih (huqûq), mantiq, matematîk, felsefe, astronomî û tipî zî dîyayêne. Perwerdekaranê medresayan rê zî seyda yan zî mala û wendekaran rê zî 'feqî' vajîyenê. Seyda û malayanê medresayan neteweyanê bînan ra bîyêne zî bi kurdkî dersî dayêne. Feqîyanê medresayan bi rehetî erebkî, farskî û ziwanê Osmanîyan qisey kerdêne. Hewcedarîyê medresayan û feqîyan hetê şarî ra ameyêne peydakerdene. medresayanê Medresaya Sore, Botan, Abdalîye, Silêmanî, Mecîdîya, Sitrabas, Feqîyê Teyran, Bazîd, Şemzînan, Xinis, Palû, Hîzan, Mîks, Axtepe, Qerekoy, Çuxreşî, Sêrt, Tîlo, Çewlîg, Mûş, Amed (Licê) û Erziromî medresayê tewr namdarî yê.

Seba ke tede bi kurdkî perwerde ameyêne dayene medresayan xeylêk edebîyatkerî resnayî û eserê kurdkî ber ardî. Reyna bi rayîrê nê medresayan warê bazirganî, huqûq û sîyasetî de ziwanêkê têkilîye ronîya. Mezûnanê medresayan zî têna alîmîye nê şarî rê şewirmendîye zî kerdêne û meseleyê şarî çareser kerdêne.

Tornê Şêx Seîdî û Serekê Komeleya Şêx Seîdî Mehmet Kasim Firato ke ey bi xo medresa de wendo, ard ziwan ke polîtîkayê asîmîlasyonî vera kurdan hema çaxê Osmanîyan de dîyayê destpêkerdene. Mehmet Kasim Firatî da zanayene ke wextê Padîşahê Osmanîyan Yavuz Sultan Selîmî de mabênê dewleta Osmanîyan û kurdan de Peymana Amasya ameya kerdene û na peymane reyde zî kurdî seke bîyî wayîrê statuyêkê xoserî.

Tornê Şêx Seîdî û Serekê Komeleya Şêx Seîdî Mehmet Kasim Firatî vat: ''medresayanê kurdan qetî hetê îqtîdaran de ca nêgirewt. Medresayî xoser bîyî. Tede prosesê perwerdeyî û fikrî yê azadî aver şîyayêne. Medresayî û şar pîya bîyî, yewbînan ra cîya nêbîyî.  Wextê Padîşaxê Osmanîyan Mahmutê 2.î de bi Fermanê Tanzîmatî tarîqatî medresayan ser de bitesîr bîyî. Naye ra dima medresayî vurîyayî dergahan. Metodê perwerdeyê dînî û pozîtîfî ame teriknayene têna perwerdeyê dînî ame dayene. Na rewşe xora tesîrê cografyaya Kurdîstanî zî kerde. Seba ke şêxê tarîqatan aktîf bîyî malayî pey de mendî.

Şêxanê tarîqatan hetê îqtîdarî de ca da xo. Şêxanê ke waştêne bihêz binê sîstemê îqtîdarî kerd esas, sîstemê fikirîyayîşî xeripna. Şêxan seba menfaetanê xo holîya îqtîdarî viste vernî. Na nakokîye tesîrê şarî kerd. Kurdan de warê hişmendîya neteweyîye û hîsê neteweyî de cîyatîye vejîyaye werte. Perwerdeyê dînî kewt vernî û perwerdeyo neteweyî yê kurdan pey de mend. Wextê Osmanîyan de malayan îtîbarê fetwayanê dewlete nêkerdêne û xover dayêne. Mîsal Padîşaxê Osmanîya Muradê 2.î seferê Bexdadî de 40 alîmê kurdî seba ke ci rê bîat nêkerd qetil kerdî ke mîyanê înan de pîrikê Şêx Seîdî Seyîd Haşîm zî est bi. Bi nê hawayî bi seyan alîmê kurdî hetê Osmanîyan ra ameyî qetilkerdene.''