Endamê Konseya Rayberdişî ya PKKyî Murat Karayilanî derheqê operasyonê vera Garê de Stêrk TVyî rê qisey kerd û bale ante ser ke dewleta tirke Garê de gazê kîmyewîyî şuxilnayî. Karayilanî waşt ke wa heyetêko xoser herêma Garê de cigêrayîşan bikero.

Goreyê pisporan gazê kîmyewîyî 4 hewteyan tesîrê xo mojnenê dima rêçê ci çin benê. HPGyî zî eşkerayîyêka xo de pare kerd ke tesîrê ê gazan hema dewam keno. Xora dewleta tirke reva verêne vera gerîlayan gazê kîmyewîyî nêşuxilnayî. Verî zî pê dokument, agahî û dîmenan amebi tesbîtkerdene ke envanterê dewleta tirke de gazê kîmyewîyî estê la rêxistinê mîyanneteweyî û tay dezgehê dewlete babete ser o nêvindertî.

1986 de fermanê 'Gazê kîmyewî bişuxilnê'

Têkoşînê PKKyî ra dima artêşa tirke kapasîteya xo ya gazanê kîmyewîyan zêdînaye û ferman da ke gazê kîmyewîyî bişuxilîyê. Hêverî 25ê sibata 1986î de Fermandarîya Hêzanê Erdî ya artêşa tirke ferman da ke 'Eke hewce bibo bombaya ke hêsiran virazena û dana viritene wa bişuxilîya' û 'tunelî pê gazê jehrinî bêrê dekerdene.'

Dokumentê nê fermanî 23ê temmuza 1989î de kovara 'Ikibine Dogru' de weşanîya la dewleta tirke vera mesele bêvenge mende. 2010 de hukmatê almanya de heman mesele bîye rojdem la Wezaretê Karanê Teberî têna vat ke ê do raştîya fermane ser o cibigêrê.

TRT de tatbîkatê gazê kîmyewîyî

Dewleta tirke qet mîyan nêkerd ke depoyanê înan de gazê kîmyewîyî estê. 2004 de fîlmêkê dokumenterî yê TRTyî de dîya ke yewîna antîterorî ya artêşa tirke bombaya hêsirviraştoxe şuxilnena. Dîmenan de dîya ke bombaya ke erzîyaye şikfte tira  dûya çeqere yena.

Pisporan pare kerbi ke no gaz bi îxtîmalê pîlî gazo kîmyewî yo. Rêxistina Qedexekerdişê Çekan ê Kîmyewîyan (OPCW) zî heman gaz seba ke cayanê girewteyan de tesîrê ci yê kiştişî esto qedexe kena. La no gaz koyanê Kurdîstanî de seba îmhaya gerîlayan zaf reyî şuxilîya.

Zanîngehê Bradfordî yê Îngilîstanî rapor kerd ke dezgehê dewleta tirke bombaya CSyî virazena û roşena. 2010 de Fuarê Çekan de dewleta tirke reyna bombaya CSyî mojnaye. Na bomba zî goreyê OPCWyî qedexe ya. La OPCW derheqê endama xo Tirkîya de qet yew tehqîqat anêkerd. Nêzanîyeno ke nê bombayî îmha bîyî yan nê.

Qirkerdişê Ballikaya

11ê gulana 1999î de herêma Ballikaya ya Şirnexî de şikefteyêk de 20 gerîlayê ARGKyî ameyî qetilkerdene. Dîmenê ke pêkewtişî ra dima hetê artêşa tirke gêrîyayî tede wina ameyêne vatêne: ''Leşkerê ma nika beno ke pê jehrî bikewê la reyna zî sey verg û çêran dekewenê. Rixmo ke ma rojêke mabên da tesîrê gazî dewam keno.''

Fermandarê nê operasyonî Necdet Ozel bi ke dima bi serfermandarê artêşa tirke. Artêşa tirke dima qebul nêkerd ke o Necdet Ozel bi la şuxilnayîşê gazê kîmyewî red nêkerd.

1999 de PDS û 2011 de Partîya Çepe na mesele berde Meclîsê Almanya. Bombardumanî ra dima xebatkarêkê Kizilayî parçeyê bombayî dabi rojnamegerêkê Almanya û eşkera bibi ke bomba hetê şîrketa Buck & Depyfagî ya Almanya ra ameya berardene.

2009 de 8 gerîlayî ameyî qetilkerdene

êlula 2009 de qezaya Çelê ya Colemêrgî de pêkewtişê mabênê HPG-artêşa tirke de 8 gerîlayî zereyê şikefteyêkî de ameyî qetilkerdene. Şahîdan pare kerd ke dewleta tirke gazo kîmyewî şuxilnayo. Heyetêkê heqanê merdiman ê Almanya forografê cenazayan vistî destî.  Doktoranê Zanîngehê Eppendorfî yê Hamburgî tesbît kerd ke vera gerîlayan gazo kîmyewî şuxilîyayo. Meqamanê tirkan hema zî raporê cenazayan eşkera nêkerd.

Gelîya Qazanî de bombaya kîmyewî

22-24ê teşrîna verêne ya 2011î de Gelîya Qazanî ya qezaya Çelê ya Colemêrgî de pêkewtişêk de 36 gerîlayê HPGyî şehîd bîyî. Cenazayê gerîlayan morhêkê Meletî de bi rojan ameyî vindarnayene. Xeylêk dokument û agahîyan îsbat kerd ke artêşa tirke pêkewtiş de gazo kîmyewî xebitna. Gerîlayêko ke pêkewtişî ra weş û war xelisîya da zanayene ke teqayîşî ra dima boya meywe ameye înan.

Parlamentero Alman û Kontrolgero verên ê çekan ê NYyî Dr. Jan Van Akenî herême de cigêrayîş kerd û ANFyî rê qisey kerd. Akenî da zanayene ke înan herême de rêçê kîmyewî dîyî.

Dêrsimî ra Heta Helebçe kurdî pê gazan kişîyayî

1920am de Îngilîstanî Xoverdayîşê Şêx Mehmudê Berzencîyî de pê gazê kîmyewîyî 5-10 hezar kurdî qetil kerdî. Heta goreyê tay çimeyan Winston Churchillî fermanê naye da.

Terteleyê Dêrsimî yê 1937î de gazê kîmyewîyî şuxilîyayî. Dokumentanê neweyan îsbat kerd ke artêşa tirke wextê Terteleyî de nazîyan ra gazê Chloracetophenon û Iperitî girewtî. Dokument de îmzaya M.Kemal Ataturkî û wezîran esta. Reyna goreyê dokumentêkê 7ê tebaxa 1937î dewleta tirke seba ke nê gazan bişuxilna Amerîka ra teyarayê şerî yê Martenî girewtî.

Gazê Qirkerdişê Helebçe Almanya ra şîyî

Dewleta Iraqî 1960an ra nata seba ke Şorişê Başûrê Kurdîstanî çin bikero tim çekê kîmyewî û gazê jehrînî xebitnayî. Welatanê Rojawanî nê çekê kîmyewîyî dayî artêşa Iraqî. Celal Talabanî serra 1965î de paytextê Îngilîstanî London de eşkerayîyêke daye û da zanayene ke rejîmê Bexdadî vera kurdan çekanê kîmyewîyan xebitneno. Ne hukmatê Îngilîstanî ne zî warê mîyanneteweyî vera mesele vengê xo nêvet.

Na bêvengîye bîye sebebê qirkerdişêkê pîlêrî. 16ê adara 1988î de saete 11.00 de rejîmê Iraqî şaristanê Helebçe ser o gazê kîmyewîyî varnayî. Nê qirkerdişî de 5 hezar kurdî ameyî qetilkerdene, xozaya Kurdîstanî ameye texrîbkerdene. Tesîrê nê gazan ewro zî merdiman keno kanser. Nê gazî hetê rejîmê Saddam Huseyînî ra şaristanê Samarra de pê teknolojîya welatanê rojawanî ameyî berardene. Xora pêro Ewropa zanayêne ke çekê kîmyewî yê Saddamî estê. Helebçe ra 4 serrî verî 1984 de rojnameyê New York Times da zanayene ke Bexdadî pê hetkrarîya şîrketanê Almanya dest pê berardişê çekan ê kîmyewîyan kerd.

Şîrketa 'Water Engineering Trading' ya Hamburgî teknîkê civatakerdişî, şîrketa W.E.T.yî ya Bayernî sîstemê panayîşî, şîrketa Karl Kolbî ya Hessenî malzemeyê laboratuwar û madeyê kîmyewîyî dayî Saddamî.

Dezgehanê xoseran ê mîyanneteweyîyan eşkera kerd ke bombayê Saddamî se ra 52 hetê Almanya ra ameyî berardene. 1990 de ancax sûcdarîya Almanya bîye rojdem. Ame waştene je heyetêkê cigêrayîşî bêro ronayene la hukmatê Helmut Kohlî paştî daye bazirgananê çekan û skandal mîyan kerd. Tebaxa 1990î de derheqê 7 îdarekaranê Karl Kolbe û W.E.T.î de bira tepiştişî dîyaye. La nêame îsbatkerdene ke nê şîrketan çeke rote Saddamî. Çunke prosesê rotişî bi hawayêkê îlegalî amebi kerdene. Dewa wextêkî ra dima qefilîyaye.