Artêşa tirke 14ê nîsana 2022yî de merkezê ci Zap vera waranê gerîlayanê azadîye hêrişê îşxalî yê neweyî dayî destpêkerdene. Vera nê hêrişanê serê Zap, Metîna û Avaşînî gerîlayanê HPG û YJA-Starî pê taktîkanê şerî yê tewir bi tewiran tunelanê şerî de xetêka xoverdayîşî ya bêhempa afernaye.

Artêşa tirke çalakîyanê nişka û şoqan ê gerîlayan ra nêeşkaye nêzdîyê tunelan biba û pê firsendê bêvengîya dezgehanê mîyanneteweyîyan û rayaumûmîya dinya reyna muracatê metodanê gemarinan kerd. Artêşa îşxalkere hema hema her roje tunelanê şerî pê roketê kîmyewîyî û kazanan dana bombayan ver.

Çimeyanê herêmîyan bale ante ser ke artêşa tirke sere de Çiyareş, Şikefta Birîndara, Şehîd Şahîn, Werxelê û Kurojahro de bi giranî gazê kîmyewîyî şuxilnena. Nê gazê kîmyewî têna gerîlayan rê nê xoza û gandaranê bînan rê zî zerarêkê cidîyî danê.

Şerê peyênî de kamyew çeke û gazê kîmyewîyî şuxilîyenê?

Artêşa îşxalkere nê şerê emserînî de hîna zaf û hîna bi tewirî çeka kîmyewîye şuxilnena. Nê gazê ke dima ke teqenê sey klor û awa kincan boye danê, rengê înan sipî û grî yê û boya tursîlî tira yenê û tede madeyê kîmyewîyî est ê.

Mewzîyanê şerî yê Şehîd Berxwedanî yê Warê Xoverdayîşî yê Girê Şehîd Şahînî de ke dewleta tirke 2 mengan xîret kerd ke tîya îşxal bikera çekê kîmyewîyî  ê bînan ra cîya bîyî. Nê mewzîyan de binê fermandarîya Bager Gever û Avzeme Çîya de komêka gerîlayan 47 rojan vera teknîkê modernî xoverdayîşêko bêeman kerd.

Gerîlayê HPGyî Bager Gever (Erkan Dara) 2ê hezîrana 2022yî de verî ke pa embazanê xo şehîd bibo derheqê metodanê gemarinan ê artêşa îşxalkere de nê agahîyî dayî: ''Heta nika înan zaf reyî çekê kîmyewîyî şuxilnayî û nê gazî zeliqîyenê tunelan ra, wexto ke têgêrenê newe ra aktîf benê. Nê gazî zeliqîyenê gijik û kincanê embazanê ma ra. Ma na rewşe qeyd kerde.''

Gazê çeqer û bêboyî

Dîmenê ke heman mewzî de ameyê girewtene û 25ê hezîrana 2022yî de ANF de weşanîyayê, reyna îsbat kerd ke çeka kîmyewîye şuxilîyaya. Dîmenan de gerîlayêko maskekerde madeya kîmyewîya ke tozê sipî û sîyayî ra yena pê, mojneno û îfade keno ke nê gazî ra boyêka girane yena. Heman gerîlayî da zanayene ke nê gazî nefesê çewî beno, pê tesîrê ci dêsê tunelan benê sîya.

Nê gaz û çekê kîmyewîyî yê artêşa tirke rojan ra dima eşkenê bibê aktîf û bikişê. Gerîlayo ke mewzîyanê Şehîd Berxwedanî ra qisey keno, bale anceno ser k nê gazî pê vayî tewrê hewayî benê û reyna benê aktîf. Goreyê qiseyanê gerîlayî kişta gazê îsotî de gazo kîmyewî yo çeqer zî şuxilîyayo ke boye nêdano û merdim bêhal verdeno.

Dîmenê TRTyî vateyan raşt kenê

2004 de dokumenterêkê TRTyî de amebi mojnayene ke tewina 'antî-terorî' ya artêşa tirke verî bombayêka îmha, dima zî bombaya hêsiran erzena şikefteyêkî û şikefte ra dûyo çeqer vejîyeno. Pisporî 2011 de nê dîmenî cigêrayî û înan tesbît kerd ke no dûyo çeqer bombayanê kîmyewîyan ra vejîyeno û waşt ke dewleta tirke derheqê ney de eşkerayîyêke bida.

Nê gazê ke tira dûyo çeqer û sûr vejîyeno, nawnayîşan de polîsan rê serbest o la Peymana Çekanê Kîmyewîyan (OPCW) konsantrasyonanê berzan û cayanê girewteyan de şuxilnayîşê nê gazan qedexe kerd. Rixmê nê dîmananê TRTyî zî OPCWyî vera artêşa tirke qet yew tehqîqat yan zî cigêrayîş nêkerd.

2 mengan de 779 reyî çeka kîmyewîye şuxilîyaye

Merkezê Îrtîbatî û Çapemenîye yê HPGyî bîkançoya şerî ya 14ê nîsane-14ê hezîrane de eşkera kerd ke artêşa îşxalkere 779 reyî çeka kîmyewîye û teqaberî şuxilnayî, şerê menga verêne de 13 gerîlayê HPG û YJA-Starî pê kîmyewîyan qetil kerdî ke nînan ra 8ê ci Çîyareş de, 5ê ci Kurojahro de şehîd bîyê.

Çimeyanê HPGyî û muxabîranê herêmîyan ê ANFyî zî da zanayene ke artêşa tirke hewteyanê peyênan de çarçewa operasyonê îşxalî hîra kerda û hîna bi giranî çeka kîmyewîye şuxilnaya. Goreyê ney mabênê 15ê hezîrane-5ê Temmuzea 2022yî de, 20 rojan de artêşa tirke tewr tay 162 reyî çeka kîmyewîye şuxilnaye.

Bîlançoya çeka kîmyewîye ya 20 rojanê peyênan

Nê 20 rojanê peyênan de detayê hêrişanê kîmyewîyan û bombardumanan wina yê:

15ê Hezîrane: Warê Xoverdayîşî yê Girê Hekarî de îşxalkerê ke waştêne nêzdîyê tunelanê şerî yê Şehîd Zemanîyî bibê netîceya mudaxeleyê gerîlayan de neçare mendî ke gamêke apey bierzê. Dima tunelê şerî pê çeka kîmyewîye ya grî û bi boya tursîlî dîyayî bombayan ver.

16ê Hezîrane: Warê Xoverdayîşî yê Werxelê de artêşa îşxalkere verê tunelanê şerî de adir kerd wê û 4 reyî gazo kîmyewî şuxilna.

20ê Hezîrane: Warê Xoverdayîşî yê Girê Hekarî de tunelê şerî yê Şehîd Hêjarî 5 reyî pê çeka kîmyewîye dîyayî bombayan ver.

21ê Hezîrane: Warê Xoverdayîşî yê Werxelê de tunelê şerî 5 reyî pê çeka kîmyewîye dîyayî bombayan ver. Heman roje tunelê şerî yê Girê Şehîd Çekdarî pê çeka kîmyewîye dîyayî bombayan ver.

24ê Hezîrane: Warê Xoverdayîşî yê Girê Cûdîyî de tunelê şerî yê Şehîd Çekdar, Şehîd Yildiz û Şehîd Yunusî 13 reyî pê çeka kîmyewîye û teqaberan dîyayî bombayan ver. Heman roje Warê Xoverdayîşî yê Şikefta Birîndaran û Karkerî 13 reyî pê çeka kîmyewîye, Warê Xoverdayîşî yê Werxelê 4 reyî pê çeka kîmyewîye û teqaberan dîyayî bombayan ver.

25ê Hezîrane: Warê Xoverdayîşî yê Girê Cûdîyî de tunelê şerî yê Şehîd Yunusî 12 reyî pê çeka kîmyewîye û teqaberan dîyayî bombayan ver.

25-26ê Hezîrane: Warê Xoverdayîşî yê Şehîd Berxwedan û Şikefta Birîndaran di rojan de 24 reyî pê çeka kîmyewîye û teqaberan dîyayî bombayan ver.

28ê Hezîrane: Warê Xoverdayîşî yê Girê Cûdî, Karker û Şikefta Birîndaran de tunelê şerî 7 reyî pê çeka kîmyewîye û teqaberan dîyayî bombayan ver.

30ê Hezîrane: Warê Xoverdayîşî yê Karkerî de tunelê şerî yê Girê Rêberî 3 reyî pê çeka kîmyewîye û teqaberan dîyayî bombayan ver.

1ê Temmuze: Warê Xoverdayîşî yê Şikefta Birîndaran, Girê FM û Girê Cûdîyî de tunelê şerî 11 reyî pê çeka kîmyewîye û teqaberan dîyayî bombayan ver. Nê çeka kîmyewîye de boya klor û awa kincan ameye tesbîtkerdene.

2ê Temmuze: Warê Xoverdayîşî yê Kokerê, Şikefta Birîndaran, Werxelê, Girê Hekarî û Girê Cûdîyî de tunelê şeerî 17 reyî pê çeka kîmyewîye û teqaberan dîyayî bombayan ver.

3ê Temmuze: Warê Xoverdayîşî yê Kokerê, Şikefta Birîndaran, Karker û Girê Cûdîyî de tunelê şerî 21 reyî pê çeka kîmyewîye û teqaberan dîyayî bombayan ver. Gerîlayan tesbît kerd ke tay madeyê kîmyewîyî sipî bîyê.

4ê Temmuze: Artêşa tirke ya ke hêrişan ra netîce nêgirewte ver bi rojawanê Zapî xeta Amedîyê hêrişê xo hîra kerdî, vera xeylêk mewzîyanê şerî û tunelan bi giranî çeka kîmyewîye şuxilnaye. Artêşa tirke nê warî de mewzîyê şerî yê Hakkarî, Girê Cûdî, Şikefta Birîndara, Şehîd Umîd û Kokerê 22 reyî pê çeka kîmyewîye û teqaberan dayî bombayan ver. HPGyî tesbît kerd ke nê hêrişan de 6 çeşid çekê kîmyewîyî şuxilîyayê.

Tirkîya pê karta NATOyî vana 'verê kîmyewîyan mevejîyê'

Rêxistina Qedexekerdişê Çekanê Kîmyewîyan (OPCW) a ke Tirkîya 1997 ra nata endama ci ya, rixmê eşkerîyeyanê HPGyî û vengdayîşanê dezgeh û rêxistinanê kurdan zî vera hêrişanê kîmyewîyan ê dewleta tirke bêveng a. ANFyî merkezê çapemenîye yê OPCWyî rê, temsîlkarîyanê Almanya, Fransa û Îngilîstanî yê OPCWyî rê, bi rayîrê e-posta pers kerd ke 'şima do vera Tirkîya tehqîqatêkî bidê destpêkerdene?' La cewab nêdîya nê persî.

Rixmo ke kurdîstanijan û dostanê înan verê OPCWyî de gulane û hezîrane de hende çalakîyî kerdî zî OPCWyî qet yew eşkerayîye nêdaye. Nînan reyde wezîfedaranê OPCWyî xîretê pêvînayîşî yê heyetan asteng kerdî û dosyaya serê hêrişanê kîmyewîyan zî qebul nêkerdî.

Goreyê Fermandarê Qerargehê Merkezê Pawitişê Şarî Murat Karayilanî seba ke dewleta tirke qey endamîya NATOyî ya Fînlandîya û Swêdî karta vetoyî tepişena dewletê mîyanneteweyîyî vera hêrişanê kîmyewîyan ê dewleta tirke bêveng ê. 20ê hezîrana 2022yî de Karayilanî Herêmanê Pawitişî yê Medya ra venga gerîlayan da û vat: ''Dewleta tirke ya faşîste vera şarê kurdî karta NATOyî şuxilnena. Dewleta tirke seba ke çew verê çeka kîmyewîye nêvejîyo endamîya Swêd û Fînlandîya şuxilnena. Armancê înan o verên no yo. Armancê înan o diyîn zî no yo ke wa ambargoyê çekan ê vera Tirkîya bêro wedaritene. Dewleta tirke kena ke nê wird waştişan zî bivisna destî.''