Le Monde Diplomatique qala kurdan kerde

Kovara Le Monde Diplomatique ya Fransa derheqê têkoşînê kurdan de hûmarêka taybete weşanaye. Têkoşînê kurdan ê çar parçeyan bi zaf cigêrayîşan û vînayîşan ard verê çiman.

Kovara Le Monde Diplomatique û nuşteyê ci yê ke dinya de zay yenê wendene hûmara xo ya Sibat-Adare de qala kurdan kerde. Kovare ca da têkoşînê kurdan ê serra 1920î ra heta serra 2020î û mabênê têkoşînê kurdan ê seserrî de waştişê kurdan, destkewte û vîndîyê kurdan, nakokîya zereyî, partîyê sîyasî yê bingeyî, mîsyonê înan, rolê cinîyan ê mabênê têkoşînê kurdan de, şer qirkerdişî û mesela kurdan ercnayî. Kovare de qala nufusê nikayênî yê kurdan ê dinya, vatişanê kurdan ê tarîxîyan, Medan ra heta Rojawanî kronolojîyê kurdan û têkoşînê kurdan bi karîkatur û dosyayan ameye kerdene.

Têkoşînêko Seserre

Hûmara 169. de kovare de ke hetê Akram Belkaîdî ra yena îdarekerdene şiroveyo winasên esto: "Kurdî seba ke dewleta înan çin a se serr ê ke seba naskerdişê heqanê xo yê sîyasîyan û kulturan têkoşîn kenê." Kovare pare kerd ke her kurd se serran ra nata binê menfaatanê Tirkîya, Iraq, Îran û Sûrîye de yê û bale ante têkoşînê kurdan ser ke  dormeyê 'şer, xîyanet, parçebîyayîş, qirkerdiş, hêvî, xoverdayîş û serkewtiş' yeno kerdene. 

Akram Belkaîdî binê sernameyê ''Îtîfaqao ke ame qurbankerdene'' de no şirove kerd: "Hukumdarê kurdan ê ke destpêkê seserra 19.de wextê Împaratorîya Osmanijan û Xanedarîya Kaçarî de sînorê Îranî de bi hawayêkê prensîyî nêm-xoser hukum kerdêne fam nêkerd ke ameyox de dewletêka netewe bena. Seba ke no waştiş bi taybetî hetê roşnvîran û sinifa berze ra bêro famkerdene ganî Şerê Dinya yo Yewîn bîyêne. Hema zî bedelê nê ereymendişî yeno dayene."

Hema Nêmerd

Belkaîdî kurdan sey ''Şaro tewr pîl o ke dinya de dewletêka ci çin a'' pênase keno û vano: "Tarîxî zî şans nêda kurdan.'' Belkaîdî îfade keno ke vînayîşê Kurdîstanêkê azadî yan zî sîstemêkê federalî yê hîrayî hema mîyanê kurdan de nêmerd.''

Kovare de Cecîle Marîn bi sernameyê ''Şaro Tewr Pîl O Bêdewlet'', Olîvîer Pîotî têkoşînê kurdan bi sernameyê ''Musabeqaya Bêpeynî ya Tîjê Kurdan'' û Kendal Nezanî zî bi sernameyê ''Dersê Giran ê Tarîxî'' nuşteyî nuştî. Claîre Pîlîdjîan zî rêxistinê bingeyî yê kurdan, Thomas Boîsî zî awanbîyayîş û wedaritişê Komara Mahabadî ser o nuşteyî nuştî. Elîzabeth Pîcard zî dormeyê ''Parçebîyayîş, Îtîfaq û Vurnayîşê Hetan'' nêzdîya perspektîfê kurdan bîye. Dewiro ke bi destpêkerdişê têkoşînê çekdarîye yê PKKyî hetê Chrîstîane More ra ame ercnayene. Alaîn Greshî zî bale ante dewleta tirke ya ke Kurdîstan çin kena.

Mîchel Verrîer zî xoserîyêka nêkifşe ser o vindert. Akram Belkaîdî nuşteyê xo yê bînî yê bi sernameyê ''Birayêko ke Bira Kişeno'' de nîşanê şerê zereyî yê kurdan kerd.

''Çêrê Kobanê'' zîhetê Dora Serwûd ra ame behskerdene.

Kovare de nuşteyê Hemserekê Pêroyî yê Verênî yê HDPyî Selahattîn Demîrtaşî zî esto. Demîrtaşî ''Şero Gemarin ê Serekkomar Erdoganî'' ercna. Têkoşînê çepî yê kurdan ê Tirkîya zî babeta Jean-Mîchel Morelî bi ke dormeyê HDPyî de ercna. Mîreîlle Court û Chrîs Den Hondî zî bi sernameyê ''Raywanîya Ver Bi Zerrîya Utopyayêke'' û ''Rewşa Nêkifşe ya Rojawanî'' Rojawan ercna.

Kovare ca da karîkaturanê ''Kobanê Calling'' ê Zerocalcare. Pisporê Rojhelatê Mîyanênî Gerard Chaliandî yo ke kurdan ser kitabêk nuşt bi sernameyê ''Perspektîfanê Nêkifşan'' mesela kurdan analîz kerde.

Nazand Begîkhanî qala têkoşînê cinîyanê kurdan kerde.

Kovare de Medan ra heta Rojawanî hetê Olîvîer Pîotî ra kronolojîyêk ame amadekerdene.

Nufusê Kurdan

Kovare de bi xerîtayêke welat bi welat nufusê kurdan ame nojnayene. Goreyê doneyan ê Enstîtuyê Kurdî ya Parîsî Tirkîya de 20 mîlyon, Îran de 12 mîlyon, Iraq de 8. mîlyon û Sûrîye de zî 3.6 mîlyon kurdî estî. Kurdîstanî ra ber Almanya: 950 000, Fransa: 250 000, Afganistan: 200 000, Îsraîl: 150 000, Lubnan: 150 000, Azerbaycan: 150 000, Hollanda: 120 000, Swêd: 100 000, Swîsre: 95 000, Awusturya: 95 000, Brîtanya: 90 000, Belçîka: 85 000, Tirkmenistan: 60 000, Yunanistan: 50 000, Guricstan: 50 000, DYA: 50 000, Ermenistan: 45 000, Danîmarka: 30 000, Norwêc: 30 000, Îtalya: 30 000, Kanada: 30 000, Fînlandiya: 18 000 kurdî estî.

Na hûmara taybete ya kovare de vatişê verênan ê kurdan zî ameyî parekerdene.