Ewro serrgêra fermanê peyên fermanê 73. yê êzidîyan a. Kurdê êzidîyî temamîya tarîxî de tim raştê fermanan ameyî.

Êzidîyî qirkerdiş pê çekuya ''Ferman''î pênase kenê. Fermano verên ê vera êzidîyan serra 906î de vejîya. Ferman o tewr pîl zî serra 2014î de vejîya. Êzîdîyî 3ê tebaxa 2014î de bîyî hedefê cerganê DAÎŞî.

Êzidîyî temamîya tarîxî de bi hawayêkê sîstematîkî raştê fermanan ameyî. Zafînê nê fermanî hetê Osmanijan ra ameyî caardene. Beşêkê fermanan zî hetê feodalanê kurdan ra ame kerdene.

Çend fermanê vera êzidîyan wina yê:

-Serra 906î de Walîyê Mûsilî Hamadanîyî seba ke êzidîyan îslamîyet qebul nêkerd qirkerdiş kerd.

-Serra 1246î de hetê begê Zengî yê Mûsilî Bedreddîn Lûlûyî ra qirkerdiş ame kerdene.

-Seserran 16. de bi fetwaya Şeyhul Îslamê Osmanijan Ebû Suud Efendî û bi fermanê Qanûnî Sultan Suleyman Şêxan de êzidîyî ameyî qirkerdene.

-Serra 1638î de Walîyê Amedî Melek Ahmed Paşayî Şingal de qirkerdiş kerd.

-Serra 1650î de bi fermanê Muradê 4. Walîyê Wanî Şemsî Paşayî Mûsil de êzidîyî qir kerdî.

-Serra 1715î de Walîyê Bexdayî Hasan Paşayî Şingal de qirkerdiş kerd.

-Serra 1733î de Walîyê Bexdadî Ahmed Paşayî Şêxan de êzidîyî qir kerdî.

-Serra 1752î de Walîyê Bexdadî Suleyman Paşayî Şingal de qirkerdiş kerd.

-Serranê 1732-33an de Nadîr Şahî mabênê Surdaş û Kerkûkî de êzidîyî qir kerdî.

-Serra 1733î de Celîlîyan qeraxê Çemê Zapî de êzidîyî qir kerdî.

-Serra 1735î de bi fermanê Nadîr Şahî Mahabad, Saldûz û Meraxî de êzidîyî qir kerdî.

-Serra 1742î de Alî Takî Hanî nameyê Nadîr Şahî ser o Saldûz de êzidîyîq qir kerdî.

-Serra 1743î de Nadîr Şahî reyna Kerkûk, Hewlêr û Altunkopru de vera êzidîyan qirkerdiş kerd.

-Serra 1743î de Nadîr Şah qeraxê Zapî de êzidîyî qir kerdî.

-Serra 1787î de Celîlîyan reyna êzidîyî Denan û Şêxan de qir kerdî.

-Serra 1798î de Hetkarê Walîyê Bexdadî Abdulazîz bîn Abdullah Begî Şêxan de qirkerdiş kerd.

-Mabênê serranê 1753-1800î de bi fermanê paşayanê Osmanijan dizdî, xerac, kolekerdiş û qirkerdişî ameyî kerdene.

-Serra 1809î de Walîyê Bexdadî Suleyman Paşayî Şingal de êzidîyî qir kerdî.

-Serra 1824î de Walîyê Bexdadî Alî Paşa Şingal de reyna qirkerdişêk kerd.

-Mabênê serranê 1832-1834î de Bege Soran Muhamme Paşayî (Mîrê Gewre) êzidîyî qir kerdî.

-Serra 1835î de Walîyê Mûsilî Muhammed Înce Bayraktarî Şingal de qirkerdiş kerd.

-Serra 1836î de Reşîd Paşayî Şingal de qirkerdiş kerd.

-Serra 1837î de Hafiz Paşayî Şingal de qirkerdişêk kerd.

-Serra 1844î de Botan de êzidîyî ameyî qirkerdene.

-Serra 1892î de netîceya polîtîkaya Abdulhamîtê 2. de ke bi zorî waştêne êzidîyî misilman bibê, qirkerdiş ame kerdene.

-14ê tebaxa 2007î de 4 wesayîtanê bombabarkerdeyan hêrişê dewanê Şêx Xidir û Til Izêrî yê Şingalî kerd. Netîce de 300 sivîlan dinyaya xo bedilnayî. Ame vatene ke qirkerdişê hetê Cepheyê Tirkmenan ê Iraqî (ITC) ra ke dewleta tirke paştî dayêne ci, ame kerdene.

Fermano 73.

Fermano peyên ê vera êzidîyan 3ê tebaxa 2014î de vejîya. Kurdê êzidîyî qezaya Şêxanî ya Dûhokî, qezaya Şingalî ya Mûsilî û dewanê nê qezayan de ciwîyenê. Serra 1975î de rejîmê Baasî zor da êzidîyan ke koç bikerê. PDKyî serra 2003î de Şingal vist binê serdestîya xo û sîstemê bawerîya êzidîyan pawit.

10ê hezîrana 2014î de cerganê DAÎŞî Mûsil îşxal kerd. Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalanî zêdêr seba Şingalî hîşyarîye daye. LA PDKyî destûr nêda ke qet yew hêzê kurdan xo biresno Şingal. Dima ke tehluke zêdîya PKKyî PDKyî reyde têkilîye ronaye û vat ke ê eşkenê hêzê xo bişawê Şingal. La PDKyî no waştiş bêcewab verda.

2-3ê tebaxe DAÎŞî hêrişê Şingalî kerd û 17 hezar pêşmergeyî Şingalî ra remayî. Bi nê hawayî rayîrê qirkerdişî ame akerdene.Sîba Şêx Xidir, Gir Zerik, Til Benat, Til Qeseb û Koçoyê de bi hezara merdimî ameyî kiştene, esîrkerdene û remnayene. Şar neçare mend ke verê xo bido Şingal.

Merdimanê ke verê xo da koyan uja de hêvîyêke dîye. Îdareyê PKKyî verê cû 12 gerîlayî bi nimitkî şawitbî Şingal. PDKyî înan ra 3 gerîlayî tepiştbî û 9 gerîlayî mendbî. Na yewine rayîrê Şingalî kontrol kerdî û nêverda ke DAÎŞ xo biresno koyan û qirkerdişêkê pîlêrî bikero.

Nê gerîlayanê ke êzidîyî tira vanê ''12 siwarîyê Derwêşê Evdîyî'' koy de hêzê milîsî rêxistin kerd. Hêzê YPG û YPJyî Rojawanî ra ver bi koyê Şingalî korîdorêk akerd. Nê korîdorî ra bi hezaran êzidîyî resayî Rojawan.

29ê teşrîna verêne ya 2015î de YBŞ, YJŞ û Hêzanê Pawitişê Şingalî (HPŞ) eşkerayîyêka hempare daye û pare kerd ke înan fermandarîyêka hempare ya bi nameyê ''Fermandarîya Êzidxaneyî ya seba xelisnayîşê Şingalî'' awan kerde.

Hetêkî ra zî Rojawan de hêzanê YPG û YPJyî Hol û Xatûnîye azad kerdî û dima tewrê operasyonanê azadkerdişê Şingalî bîyî. Şingal de zî gerîlayê HPG û YJA-Starî ver bi Koyê Kolikî û Gelîya Şiloyî şîyî û înan xeylêk dewê êzidîyan xelisnayî.

Fermandarîya hempare 12ê kanûna 2015î de mujdeyê 'Operasyonê azadkerdişê Şingalî' da kurdanê êzidîyan û temamîya Kurdîstanî. Êzidîyan koyê Şingalî de binê sîwana ''xopawitişî'' de pê çekan operasyon de ca girewt. Roja diyîne ya operasyonî de hêzanê YBŞ û YJŞyî û gerîlayanê HPG û YJA-Starî merkezê şaristanî cergan ra pakî kerd.

Fermandarîya HPGyî ya Şingalî û Fermandarîya Pêroyî ya YBŞyî pê eşkerayîyêke vat: ''Ma Şingalê azadî dîyarîya şarê xo kenê.''

Cewabo tewr pîl ê vera ferman û bêbextî rêxistinbîyayîşê Şingalî bi. Seba naye Yewinê Xoverdayîşê Şingalî (YBŞ) û Yewinê Cinîyan ê Şingalî (YJŞ) êlula 2014î de awan bîyî.

14ê çelêyê 2015î de Meclîsê Şingalî û 30ê gulana 2017î de zî Meclîsê Xoserîya Demokratîke ya Şingalî ameyî îlankerdene.

Cinîyan ê êzidîyan binê sîwana Meclîsê Azadîye yê Cinîyan ê Êzidîyan (TAJÊ) de xo rêxistin kerd. Serra 2016î de Partîya Azadîye û Demokrasîyî ya Êzidîyan (PADÊ) awan bîyî.

Goreyê doneyanê Komîserîya Berze ya Heqanê Merdiman a Neteweyanê Yewbîyayeyan (NY) hêrişanê 3ê tebaxe de nêzdîyê 5 hezar camêrdê êzidîyî kişîyayî, sereyê 100 camêrdê êzidîyî cira ameyî kerdene, 7 hezar cinîyê êzidîyî ameyî remnayene, bazaran de sey kole ameyî rotene û înan rê tecawuz ame kerdene. Aqîbetê xeylêk êzidîyan zî hema zî eşkera nîyo.