Tirkîya 1997 de morê xo da binê Peymana Qedexekerdişê Çekan ê Kîmyewîyan. La hema zî madeyanê kîmyewîyan şuxilnena.

Dewleta tirke ya îşxalkere 23ê nîsane ra nata hêrişanê vera avaşîn, Metîna û Zapî de çeka kîmyewîye şuxilnena. HPGyî pare kerd ke Tirkîya 6 mengan de 323 reyî çeka kîmyewîyeşuxilnaye û rixmê vengdayîşan zî Rêxistina Qedexekerdişê Çekan ê Kîmyewîyan (OPCW) bêveng o ke Tirkîya endamêka na rêxistine ya.

Tirkîya serra 1997î de morê xo da binê Peymana Qedexekerdişê Çekan ê Kîmyewîyan. Peyman şuxilnayîş, komkerdiş û viraştişê çeka kîmyewîye qedexe kena.

Goreyê tay raporanê Komeleya Heqanê Merdiman (ÎHD) îmzakerdişê Peymana Qedexekerdişê Çekan ê Kîmyewîyanra dima cade Tirkîya dest pê şuxilîyayîşê çeka kîmyewîye kerd.  Tirkîya peymane ra 3 serrî dima zîndanan de bi Operasyonê 'Hayata Donuş' 30 tepişteyî qetil kerdî, xeylêk tepişteyî birîndar kerdî û vera tepişteyan çeka kîmyewîye xebitnaye. Rixmo ke mehkeme 15 serran ra dima vat 'Çeka kîmyewîye nêşuxilîyaya' Dezgehê Tipê Edlîyî qebul kerd ke bedenanê tepişteyan de madeyê vêşnayîşî estbî û sebebê mergê înan nêame eşkerakerdene.

Operasyonî ra serrêke dima şahîdan wina îfade da ke dewleta tirke çeka kîmyewîye şuxilnaye. ÎHDyî şerê Yedîsuyî yê Çewlîgî yê 12-13ê gulane ser o raporêk amade kerd û rapor de vat ke çeka kîmyewîye şuxilîyaye. ÎHDyî vat: ''Operasyonê Çewlîgî de rixmê eşkerayîya fermîya ke vatêne '20 elemanê rêxistine kişîyayî' îdîayê ke vanê çeka kîmyewîye şuxilîyaye û merdimî bêmuhakemekerdişî kişîyayî hema zî nêameyî cigêrayenê.''

Qezaya Dihî ya Wanî de serra 2004î de derheqê 6 gerîlayanê şehîdan de Şubeyê ÎHDyî yê Sêrtî raporêk amade kerd. Rapor de ame vatene ke cenazayî nêdîyayî keyeyan, ameyî definkerdene. ÎHDyî beşê fikrê xo yê raporî de vat: ''Heyetê Heqanê Merdiman semedo ke cenazayî nêdîyayî keyeyan bawer keno ke merdimî pê çeka kîmyewîye ameyê kiştene.''

Şubeyê Amedî yê ÎHDyî zî 2010 de eşkerayîyêke daye û îfade kerd ke kerdişê xirabî, îşkence û nîşaneyê çeka kîmyewîye yê vera gerîlayan zêdîyayî. ÎHDyî vatbi: ''Nê kerdişê vera cenazayanê milîtananê rêxistine sûcê vera merdimîye yo. Nefret û bêtehamulîye selahîyetdaran ê vera cenazayan nîşneya asta nikayên a.''

Xeylêk reyan ame parekerdene ke Tirkîya serra 1997î ra nata şerê vera PKKyî de çeka kîmyewîye şuxilnaye. Derheqê babete de veng ame dayene la vera Tirkîya gamêke zî nêerzîyaye. 

Şuxilîyayîşê çekan 2019 de reyna bi rojdem. Hêrişanê vera Efrînî de verî Rêxistina Efû ya Mîyanneteweyî pare kerd ke Tirkîya çeka kîmyewîye şuxilnaye. Heyva Sor a Kurdan zî eşkera kerd ke 6 nêweşê ke tede sivîlî zî etsbîyî semedê şewatê 'çekan ê nezanîyeyan' wedarîyayî nêweşxaneyî.

YPGyî, Rêxistina Teqîbê Heqanê Merdiman a Sûrîye û medyaya Sûrîye da zanayene ke Tirkîya pê çekanê kîmyewîyan hêrişê dewêka Efrînî kerd.. Televîzyonê Îranî zî wina mojna ke artêşa tirke çeka kîmyewîye şuxilnaye.

Dima çimeyanê herêmîyan eşkera kerd ke vera sivîlan 'fosforê sipî' şuxilîyayo. Labelê OPCWyî têna vat hayîya înan pê îdîayan esta û ê do babete cibigêrê.