Endamê Konseya Rayberdişî ya KCKyî Alî Haydar Kaytan roportajêkê xo yê Stêrk TVyî de derheqê Dêrsimî de qisey kerbi. Seba ke roportajêko zaf girîng o û derheqê Dêrsim, îtîqat û bawerîya ci tede zaf çîyê muhîmî estîbî ma reyna pare kenê.

Ma bixeyr dî nîyadayoxê ma yê delalî, programêdo bîn ma mazenîme tene seveta miletê Dêrsîmî, îtîqatê Dêrsimî, seveta şîreta ucayî qesey bikerîme. Raver wazeno meymanê xo şima rê bidî naskerdene. Meymanê mi yo ewroyî serverê KCKyî rayberîye rêzdar Alî Haydar Kaytan o. Şima xeyr ameyê,

- Xeyr mîyan de bîme.

Rêzdar Kaytan, şima zî zanenê Dêrsim de hîris û heşt (38) de qirkerdeno girs ame virastene. Seveta îtîqatê Dêrsimî, seveta jîyanê Dêrsimî, seveta îtîqatê miletê kirmancîya dismenî her waxt qirkerdene, hebe cayê xo ra kerdene no emin, no sîyaset da virastene. O ke qir kerd, qir kerd, bado o ke mend surgunê her cayî kerd. Îtîqat seveta miletê Dêrsimî, seveta miletê kirmancî yeno bi çi mana? Heta roja ma ya ewroyî zî nika ma seyr keme ayni çî, hetê xozayî ra qirkerdene yeno virastene, hetê jîyan ra, hetê îtîqatî ra, hetê bîn ra yeno virastene. Verî hebe çekû, hebe qirkerdene dismenî werte ra dardêne we. Nika wazenê hebe jîyan, hebe îtîqat, hebe şînata miletê kirmancî werte ra wedaro, bi kero zê xo. Na qesû ser şima se vanê?

- Tabî yê her miletî, her qewmî îtîqatê xo est o. Yanî qewmo ke bê îtîqat bo çîn o. Îtîqat kamîya însanî ya, nika hebe îlmî ci ra vanê “îdeolojî”.  Îtîqat zerê îdeolojî de cayê xo cêno, yanî o kî îdeolojî yo. Îtîqatê Dêrsimî de, yanî ê yê teberî ci ra vanê “Alevî”. Hona ke ez Dêrsim de bîyo ma jêde xo ra nivatêne Alevî. Vatêne îtîqatê ma bes bî, ya jî vatê Raya Heqî. Mesela Raya Heqî ra sonê, Raya Heqî ra nivejînê, Raya Heqî ra ramenê. Îtîqatê ma de jîyar û dîyarî cayê xo yo berz est o. Mesela ez mîsalêk vajî, reîsê eşîra ma Heyderû, zemanê heral hîris xort beno, dewlete çekanê eşîrû wazena. Çekû wazena, kenê top benê Nazmîye, benê danê dewlete, teslîm kenê. Tabî ora dima Hîris û heşt (38) de ke dewlete erzena serê Dêrsimî, miletê ma qir kenê. Tabî fekê Xidir Axa’yî ra kilame vanê, vanê Xidir Axa  vano “Ma key ke çekê xo berdî Nazmîya de teslîm kerdî, dayî, o sira de pêro jîyar û dîyarê ma ra heridîyayî”. Yanî nivano Heq ma ra heridîya, vano jîyar û dîyarê ma ra heridîyayî. Mesela a kilama xo de ancî vano, “Serê Koyê Jêle binê lingûnê dismen de bîyê rast û dujî”. Yanî aciyo ke jêde zor danê ey binê linganê dismenî mendene serê Koyê Jêle ya. Nika îtîqatê ma de kî henî est o, mesela hemen hemen yê her eşîra ma jîyara xo est a. Heyderû vanê Jêle, hetê ma de Gola Bûyere. Mesela ma şîyêne hîrê jîyarê Jêle, Gola Bûyere, Duzgin Baba. Îtîqatê ma de cayê nê jîyarû giran bî. Nika raşta zî hîris û heşt ra dime jîyar û dîyarê ma binê linganê dismenî der ê. Mesela Gola Çetû binê owe de mende. Yanî Gole Çetû cayêde xo yo ewk est o, muqades est o. Nika muqadesatê ma binê owe de mendo. Muqadesatê to ke binê owe de mend ti kî binê owe de manena. Yanî îsan ke bî muqadesê ey beno, muqadesat ke şî, to kerd vînd, ti kî çîn a. 

Nika ma vanme Kirmancîye ser o înkar est o, dewleta tirkî ma înkar kena, kamîya ma înkar kena, welatê ma înkar kena, zonê ma înkar kena. Îtîqatê ma înkar kena. Î yê ke Dêrsim ra vejîyê nika serê partîya CHPyî der ê, Dêrsim ra amê, î ke înkar kenê. Erdoganî Kiliçdarogluyî ra pers kerd, ‘Ti kam a, kotî ra ame kotî sona? Ti Alevî nîya, ti dêrsimij nîya. Ti kirmanc nîya?’. Înkar kerd, va, ‘Ma Xorasan ra ameyme. Ma tirkmen îme’. Henî qesî kerd. Yanî însan şermayîno. 

Nika şima jî zanene hîris û heşt de jî her eşîre hebe eminê xo yena naskerdene. Şînata xo bena, pîlê xo benê, hebe torê xo; hebe xoserîye Dêrsim heta hîris û heşt raye ra berd. Verê qirkerdene hukmat çînê bî yanî, pîrê xo, murşîdê xo, rayberê xo, murîdê xo, jîyar xo, dîyarê xo; her kes çi eminê xo bî, hebe cematê xo, hebe xo qesa xo raye ra berde. Tayê aşîrû hîris û heşt de, goro ke zano siro ke xebera xo kenê ju, qarşiyê dismenî de gereke pêro de, tayê eşîrû xo pey de da, ucayî ra dima dismenî dest bi qirkerdene kerd, pêro qir kerdî, î yê ke raya xo ra cêrayî ra , î yê ke dest nêda jubînî î kî qir kerdî. Pîlê dêrsimijî pêroyinê Xarpêt de fît (eşt) dare. Yê kurêsizo, yê alû, wisuvû, yê demenû, yê abasû pêro erjîyayî dare. Nika tayê werê aşîrû de, î yê ke şima va xo înkar kenê, î roja ewroyî de jî înkarê xo dewam kenê. A het na eşîrî ma çitur bicîme xo dest? Masela ma kurêsû pîlê emin ê, cayê xo berz o, îtîqatê xo est o. Feqet kurêsî naye qebul kenê yanî?

- Nika raver ra kî aşîrî bîyê yanî. Mesela hetê ma de eke qese kerdêne, duwa kerdene, qom û qewil ra behs kerdêne. Yanî qewilê ma bî, aşîrê ma bî. Ju ke ma ra pers kerdene, ti kotî ra wa?, ma dewa xo vatêne, ti kamcî aşîra wa?, ma aşîra xo vatêne. Teyna aşîrî nê, qewîlî kî est ê. Mesela hetê ma de eşîra ma heyderû. Ama hetê ma de di qewilê ma yê pîlî est ê, juye ra vanê bilezû, juye ra vanê uşenû. Mesela ez uşeniz bîyo. Mesela Heq ra çîyê wazena, vana bide qom û qewilê ma, bide der û cîranê ma, bide kutikê mi, bide dar û ber, bide tayr û tur; peynîye de kî xo rê wazena. To ke waşt hen wazena. 

Hîris û heşt ra raver mesela eşîrê Dêrsimî est ê, serê aşîre est ê, yanî î yê ke aşîre îdarê kenê, rayberê xo est ê, pîr û kalê xo est ê, cematê xo est o. Ma ke behs kerdêne, zonê ma vatêne pîr û kalê ma. Yanî raverîya ma, tarîxê ma. Ma cor de xo ra vatêne kirmanc. Aşîrû pêro pîya, kamîya dînû, xo ra vatêne kirmanc. 74-74 de waxto ke ma Dêrsim de falîyet kerdêne ma kokimû ra pers kerdêne, kokimûnê Dêrsimî ra. Mesela ju ra pers kerdêne vatêne, “Apo ma tirk me, kirmanc me?” Vatêne “Cîgera mi tabî ke ma kirmanc me.” Ma tirkî pers kerdêne, vatêne “Amca biz Türk müyüz Kürt müyüz?” Vatêne “Cigeram biz halis mulis Türküz”. Yanî ti ke zonê xo ci ra pers kerd vat ma kam îme, vatêne “Tabî ma kirmanc îme, kamî me, îsan çitur xo nas nikeno.” Yanî heyderizî kî xo ra vatêne kirmanc, demeniz kî, kuresiz kî; pêrûnê pîya xo ra vatêne kirmanc. Yanî kamîya înû kirmancîye bîye. Zonê xo rê vatêne kirmanckî. Mesela hewa axanê Çuxure est a. Hîris û heşt de Sulî Axa, Mehmet Axa, Hesen Axa yînû pêrûne benê, aîle yînû benê, domanû-momanû pêrûne benê Koyê Mazgir de qir kenê. Yînû ser o hewa est a. Tirkî vanê “ağit”.  Zonê (fekê) Sulî Axayî ra vano:

“Bego bego bego begê min ê welatî 

Çîk panisîyo biveşo belkê no qanunê hukmatî

Darîya we ondêra kirmancîye 

Nîşto ro qanunê cumhurîyetî”

 

Yanî şaîr fekê Sulî Axayî ra hên vano, “Darîya we ondêra kirmancîye” nivano eşîra Alû darîya we, nivano çê Sulî Axayî darîyo we. Vano, “Darîya we ondêra kirmancîye” Kamî kirmancîye darde we, kamî qanunê cumhurîyetî ard na ro? Partîya Kilidarogulîyî, CHP hên kerd yanî. Miletê ma kamî qir kerd? Na partîye vana kirmancîye est a, vana îtîqatê kirmancîye est o, vana zonê xo bimusê, kulturê xo bimusê, îtîqatê xo bêbicêrê? Hên nivanê, î ke înkar kenê. Raver çi bî? Kuresizî est ê. Ma vame, pîrê ma kuresiz ê. Mesela murşîdê ma vanê bamasurizî bîyê. Dewrês cemalizî est ê… Yanî pîr wertê nî aşîrû ra vejîno. Pîrê ma amêne dewa ma vatêne, “Raya Heqî ra mevjîyê, zur mekerê, asli xo înkar mekerê, der û cîranê xo rê alîkar bê yanî wayîr vejîyê, feqîr ra wayîr vejîyê”. Hên vatêne. Çîyo ke zaf ser o vindetne, vatêne “Raya xo mevejîyê, raya xo terk mekerê!”. 

Kiliçdaroglu kuresiz o. Tayê ci ra vanê pîra ma wo, tayê vanê ma ra wo. Pekî ju ke to ra bo gereke se bikero? Mazlum Dogan bamasuriz o. Yanî kuresizû ser o wa yanî. Kuresizî sonê destê bamasurû. Mazlum Dogan bamasuriz o, pîlê ma wa, o jî rayberê ma wo, pîrê ma wo yanî. O kî Mazgêrd ra wo. Huseyîn Cevayîr bî, nê kî dêrsimij ê. Kamcî raşt dêrsimij ê, kamcî ma ra wo. Mazlum Dogan ma ra wo, Huseyîn Cevayîr ma ra wo, Alî Haydar Yildiz ma ra wo ya kî Kiliçdarogulu ma ra wo. Kam ma ra wo yanî? Ê ke ma benê kenê tirk ê ma ra yê? Gereke ma îtîqatê xo ra wayîr bivejîme. Juyo ke eslê xo înkar kerd, îtîqatê ma de ci ra vanê haramzade, vanê roşnîya Heqî ra dûr vindeno. Vanê her vaş serê kokê xo de royîno. To ke îtîqatê xo kerd vîndî, ti vana ez weşîya xo rameno. Tamam nefes cêna, pekî weşîye na wa yanî? Ma vanîme azadîye, mileto azad, qewmo azad çik o yanî? Mesela însan çik o? Însan, yanî vanê eşref-î mahlukat. Yanî hebê şerefê xo weşîya xo rameno. Heywan nivano şerefê mi est o, dar û ber nivano şerefe mi est o, kuç û kemer nivano şerefê mi est o. Yanî ez nivano qiymetê înê çîn o. Qiymetê înû ke est o. Qiymetê heywanî ke est o, qiymetê dar û berî kî est o, qiymetê kuç û kemere kî est o. Ama qiymetê însanî ferqlî yo yanî. Însan, fikrê însanî est o, însan hebe fikrê xo beno însan, hebe zonê xo beno însan. Însan qesî keno, fikrê xo ano ra zon. Peyê fikrê xo de vindeno. Însan xo ra pers keno, heywan xo ra pers nikeno, yanî heywan nivano ez kam o? Ama însan xo ra pers keno, vano ez kam o, kotî ra yeno, kata şono? Ti ke no kerd xo vîr, ti ke persodê nîyanên pers nikerd, o taw ti bese nikeno vaje ez însan o. Însan gereke xo nas bikero.  

Mesela ju kirmanc gere vajo ma nîya qese kenîme. Belkê ma zonê ma xo vîr a kerdo, jêde zonê xo qese nikenîme ama zonê ke ma qese keme eleqaya xo bi tirkî est a ya çîn a? Ma zonê xo ra vanme kirmanckî. Zonê ma nêzdîyê kirdaşkî yo, zonê ma nêzdîyê farisî yo, zonê ma nêzdîyê soranî yo, hewramî zonê ma ra nêzdî yo… Ama zonê ma tirkî ra dûrî yo yanî. Yanî ti bese nikeno vazê ez tirk a. Tamam, ti kerda tirk, ama tirk nîya. 

Rêzdar Kaytan ez wazen çîyê pers bikerî. Sima çewres serrî yo na dawa ramenê, bedelî ameyî dayene, şehîdî ameyî dayene. Verê keşî nîşkîyêne ke bîyaro serê janê (zonê) xo ke vazo ro ma kirmanc îme. Nika roza ewroyî de milet îndî kirmanckî rehet qese keno, şîkîno îndî weçînîtişan de eminê xo, reya xo bido xo. Raver miletê kirmanc, Rêzdar Abdullah Ocalan jî nê di serrî yo, sima jî zanenê, seveta na haştîye game girşî eştî. Roja ewroyî de îndî ma bîyena kirmanckî, nêbîyena kirmanckî îndî kes qese nikeno. Dewlete bîle îndî hebê fekê xo vana miletê kirmancî est ê, kirmancî janê xo est o. Heqanê miletê belkî nidana ci... Erdogan bîle vano. Erdogan vano sima kirmanc ê,  Kiliçdaroglu, Huseyîn Aygun, Kamer Genç vanê ney, ti se ma ra hênî vana, ma tirk îme. Heto ju ra nî est ê heto bîn ra vînenîme ke hevala Sakîne (Cansiz) est a, hevala sima. Sakîne Cansiz, a jî kuresiz a, xete est a xeta kirmancîye bena, xeta bîne est a rayberê Seyît Axayî ya yanî. Yanî ma na rewşe se biwanîme?

-  Tabî Sakîne, raşt a kî kuresiz a. Reyna raver ra Mazlum Dogan, Murat Yuksel bî, Mehmet Zekî Soylemez, nê hurdmîna kî kuresiz bîy. Şehîdê ma kuresizî est ê yanî, teyna nê şehîdî nîyê. Miletê ma gere destê xo bido senê xo ser, vîcdanê xo ser hen bifikirîyo, vajo nê se vanê, qey nîya vanê. Nî dismenîya ma kenê. Peyê nînê de qewetê bînî est ê. Huseyîn Aygun henî yo yanî. Alaqayê nînê hebe Gulenî est a. Kilinçdaroglu şî Amerîka, jubînî nidî hama ewkê [tekilîye] xo est o. AKP kî mesela kirmancîye niwazena hal bikero. Tamam ma wazenîme na mesela hebe haştîye bêro halkerdene ama ê nêwazenê. Miletê ma jî rind bizano. Wazenê ke verê kirmancîye bicêrê Dêrsim oncîya kamîya xo xo vîr ra bikero, wa kamîya kirmancîye vînd bibo. Seveta naye ra wazenê CHP beledîya Dêrsimî bicêro.

Nê rojanê peyênan de qereqolî jî yenê virastene. Zê verê hîris û heştî.

- Oncîya baraj-marajû virazenê. Yanî CHP bêro verê nînû cêna yan nicêna? Ma nivanîme ma yeme serê dewlete ma dewlete cême destê xo. Ma vame ke, ma wayîrê kirmancîya xo vejîme, wayîrê îdarê xo vejîme. Beledîya raştî ke pir muhîm a. Mesela seba miletê xo, qomê xo xizmete kena. Hebê zonê ma xizmete kena, seba îtîqatê ma xizmete kena. Nika vanê Dêrsim de cemevî est o. Mesela Feytullah û Îzzetîn Doganî, hurdmîna pîya amay ju ca.

Mesela îtîqatê sima de çîyo henên est o, carû pîr û rayber, henî mektebe bibo, şêrê dîploma bicêrê bêrê,  pîr-rayber bê.

- Dest danê. Nika pîr ke dest da juyî o beno pîr, şono, ê talîbî kî ey qebul kenê yanî. “Destdayene” vanê. Hênî est o, yoxsa dîploma ra o nibeno pîr. 

Rêzdar Kaytan, xebera sima wo peyêne seveta miletê kirmancî, seveta miletê Dêrsimî çik a?

- Nika ez raver gêncanê ma yê Dêrsimî ra vajînê, bîyo çend serrî, bîyo hîris û çar, hîris û ponc serrî ez Dêrsimî ra dûrî yo, ama serê kowû ra wo. Oncîya kî zerê mi de Dêrsim est o, sarê ma yê Dêrsimî est o, yanî qom-qewlê ma pêrû zerê ma der ê. Ma seveta înû ra nê kowû der îme, serveta înû ma bîme dirvetin, ma kewtme hepsû, kişîyayme. Gêncê Dêrsimî gere miletê xo ra, xo ra wayîr vejîyê, kamîya xo ra wayîr vejîyê, welatê xo ra wayîr vejîyê, zonê xo ra wayîr vejîyê.