Kayê (Govendê) folklorî yê kurdan, kulturê kurdan da cayo zaf girs gênê. Nê kayî zafêrî veyveyan de, roşanan de û Newroze de yenê kaykerdene. Kayê folklorî yê kurdan yanî govendî bi muzîk û hareketan ê rîtmîkî yenê kaykerdene. Nê kayî herême ra bi herême vurîyenê. Nê kayan de hetê bînî ra zî wateyêde komelkî est o.  

Taybetmendîye Kayan ê Kurdan:

• Komelkî yê: Kayê kurdan zafêrî bi grup yenê kaykerdene. Cinî, camêrd, xort û azeb, kal û pîr ferq nêkeno heme pîya kay kenê. Nê kayî mîyanê şarî de ruhêde yewbîyayîş û xoverdayîş zî anê were. 

• Muzîk: Nê kayî bi hacetanê zurna, dawul, erbane, temûr yenê kaykerdene. Tayê wext zî kilamanê dengbêjan reyde zî yenê kaykerdene. Wexto nikayînî de kî bi kilamanê modern, bi gîtar, saz û orkestra zî yenê kaykerdene. 

• Bi xoza û cuye ra girêdayî yê: Nê kayî bingeyê xo cuya kurdan ra û xozaya ke kurdî têde ciwîyenê ra gênê. 

• Ferqê Herêmkî: Seba ke kurdî herêmanê cîya cîyayan de ciwîyenê kayî înan zî vurîyayê. Herême ra bi herême nameyê kayan, ritmê kayan û fîgurê kayan vurîyenê. 

 

Seba Kurdan Taybetmendîya Nê Kayan:

• Yewbîyayîş û Piştîdayîş: Nê kayî, şarê kurd anê pêser û kenê bihez. Wexto ke Newroze de merdimî yenê pêser û kay kene o taw no dahîna zaf yeno hîskedene. 

• Nasname û Xoverdayîş: Kayê kurdan hemverê asîmîlasyonî de nasnameyê kulturî  pawenê.

• Perwerde: Kayî adet û tore yê kurdan mojnenê ajanê neweyan.

 

Cîyayî ya Herêmî:

Dîyarbekîr: Delîlo û çepik namdar ê û çapik yenê kaykerdene. 

Wan: Sêxanî tîya de namdar o û giran yeno kaykerdene. 

Cîzîr, Şirnex: Gîyanî tîya de namdar o û no kay wişk û bi hereketanê rîtmîkî yeno kaykerdene. 

Hêwler, Silemanîye: Tîya da kayê Garî namdar o. 

Rojawan: Tîya da kayê şer û xoverdayîşî namdar ê. 

Mardîn û Riha: Nê herêman da Çepik (Çepkî) û Çûçikê namdar ê.  

Dêrsim: Yemmale tîya da namdar a.

Batman û Sêrt: Lorke nê bajaran da namdar a.

Mahabat û Urmîye: Şamî nê herêman da namdar o. 

Agirî: Tîre nê herêman da yena kaykerdene. 

Zaxo û Duhok: Papûrî tîya da namdar o.  

Erzirom û Qers: Aşûte tîya da namdar a.

Sîne û Kermaşah: Rengîn tîya da namdar o.

Erzingan: Horo tîya da namdar o.

Çewlîg û Xarpet: Nare tîya da namdar a.

Kayê kurdan ê ke ma cor de qalê ci kerdî nika zî veyveyan, dawetan û rojanê taybetan de yenê kaykerdene. Labelê tayê kayî çi heyf ke yenê xovîrakerdene. Şarê kurd seba tayê probleman ra mecbur manenê dewa xo, bajarê xo ra koç kenê û şonê cayo bîn. Bi no qeydê kulturê xo ra visînê û sey kayî zaf çîyî zî yenê xovîrakerdene. Nê semedî ra ganî ma wayîrê kultur û hunerê xo bivejê û nînan bipawê.