Dewleta tirke ya ke verî zî vera serewedaritişanê kurdan çekê qedexeyî û gazê jehrin şuxulnayî serranê peyênan de Başûrê Kurdîstanî de vera gerîlayan bi hewayêkê sîstematîkî tim çekanê qedexeyan şuxulnena. Dewleta tirke bitaybetî hêrişê îşxalî yo ke 14ê nîsana 2022yî de vera Zap, Metîna û Avaşîn da destpêkerdene bi seyan rey muhîmato qedexe şuxulna û sûcê şerî kerd. Rixmo ke sûcê dewleta tirke pê belge û dîmenan ameyî belgekerdene hêzê mîyanneteweyîyî bi aşman o bêveng ê.

Dewleta tirke xeylêk pêkerdişê vera çekanê qedexeyan îmza kerdî la nê pêkerdişan binpay kena û vera kurdan çekanê kîmyewîyan şuxulnena. Rixmo ke xeylêk heyetanê xoseran û ekîbanê pîsporan waşt belgehê ke înan arêdayî wa bêrê cigêrayene Rêxistina Qedexekerdişê Çekanê Kîmyewîyan  (OPCW) vera Tirkîya cipersayîş nêkeno. 

Rêxistina Yewîya Doktoranê Mîyannteweyîye ya Vera Şerê Atomî (IPPNW) derheqê hêrişê kîmyewîyî yê Tirkîya de rapor amede kerd. Semedê nê raporî Swîsre û Almanya ra heyetêk 20ê-27ê êlula 2022yî de Başûrê Kurdîstanî de cipersayîş kerd. IPPNWyî 12ê teşrîna verêne ya 2022yî de raporê xo eşkera kerd û veng da OPCW û Neteweyanê Yewîbîyayeyan ke cipersayîş bêro kerdene. La hema zî înan vengê xo nêveto û çîyêk nêkerdo. Bitaybetî dîmenê gerîlayan ke raştê hêrişê peyênî ameyî zerrîya şarê kurdî dejna.

Gama ke şarê kurdî sere de Ewropa her cade hêrişê kîmyewîyî protesto  kerdêne Sereka Yewîya Tabîbanê Tirkî û Pîspora Tibê Edlîyî Şebnem Korur Fîncanci seba ke vat dîmenanê gerîlayan de yeno vînayene ke çeka kîmyewîye ameya şuxulnayene û ganî heyetêko xoser cipersayîş bikero pê talîmatê Serekkomarê Tirkî Erdoganî ameye tepiştene. Yewîya Tabîban ê Dinya waşt wa Fîncanci bêro veradayene û wa heyetêko xoserî derheqê çekanê kîmyewîyan de cigêrayîş bikero.

Têna serranê peyênan de nê, dewleta tirke ya ke 40 serrî vera gerîlayan sûcê şerî kena serewedaritişanê verênan ê kurdan de zî çekê qedexeyî şuxulnayî. Dewleta tirke Serewedaritişê Agirî yo ke 1926 de dest pêkerd û Terteleyê Dêrismî yo ke tarîxanê1937/38 de ame kerdene de bi hezaran sîvîlî pê ganzanê jehrinan qetil kerdî.

Dewleta tirke bade Serewedaritişê Sêx Seîdî bitaybetî Almanya û tay welatanê Ewropa ra gazê jehrin pêda kerdî. Gazê jehrinê ke wextê Serewedaritişê Agirî de kewtî dewre Qirkerdişê Dêrsimî de bi hewayêkê sîstemakî ameyî şuxulnayene. Şuxulnayîşê gazanê jehrinan ê dewleta tirke raya verêne pê Serewedaritişê Agirî kewtî qeydan. Bitaybetî Dereyê Zîlane de bi hezaran kesî ameyî qetilkerdene. Magarayan de vera şarê sîvîlî gazê jehrinî ameyî şuxulnayene. Dima ra şuxulnayîşê gazî sey derse dîya leşkeran.

Qirkerdişê Dêrsimî de General Abdullah Alpdoganî nuşteyanê xo yê fermîyan de eşkera qala ganzanê jehrinan kerdêne  û verê qirkerdişî leşkerê ke Xarpêtî ra şawîyayêne Dêrsim verî kursan de perwerdeyê şuxulnayîşê gazanê jehrinan û qedexayan girwtêne. Rojnameyê Tanî yê 3ê tebaxe ya 1937î de derheqê nê kursan zanayîş ameyêne dayene. Îhsan Sabrî Çaglayangîlo ke wextê Qirkerdişê Dêrsimî de Mudirê Asayîşî yê Meletî bi û îdamkerdişê dêrsimijan de wezîfe girewtêne bi serran cuwa pê qirkerdiş wina îtîraf kerd:''Înan xo magarayan de nimitbi. Artêşe gazê jehrin şuxulnayî û ê sey mereyan kiştî. Hewtî ra heta hewtay ê kurdê Dêrsimî birnayî. Harektêko gonîn bi.''

Badê têkoşînê çekdarî yo ke 15ê tebaxa 1984 de serkêşîya PKKyî de dîya destpêkedene dewleta tirke hêrişê xo yê bi çekanê qedexeyan zêdînayî. Kovara Dogru 23ê temmuza 1989î de belgeyo ke binê ci de îmzaya Orgenaral Nexdet Oztorunî esta pare kerd. Goreyê nê belgeyî dewlata tirke 1986 de talîmatê  şuxulnayîşê çekanê qedexeyan û gazanê jehrinan dabi. Xora dima ra artêşa tirke magarayan de bi seyan gerîlayê ARGKyî qetil kerdî.

Dewleta tirke gama ke 1997 de bîye endama OPCWyî vat destê ci de qet çeka kîmyewîye çîn a la pêra eşkera bi embaranê xo yê leşkeran de çekanê kîmyewîyan nimnena. 2004 de TRT de yew belgefîlm de ame vînayene ke leşkerê tirkan bombaya hesran test kenê ke tira duyo çeqer vejîyeno. Pîsporan ard ziwan ke no duyê bombaya kîmîyewîye yo.

2010 de Universîteya Bradfordî yê Îngîlîstanî rapor kerd ke dewleta tirke bombayê CSyî yê vetî û rotê. Nê bombayê ke goreyê OPCWyî qedexe yê fûarê çekan ê AADî yê Kapstadtî de ameyî mojnayene. Rixmê nê delîlanê zelalan vera Tirkîya cipersayîşêk nêdîya destpêkerdene û nîno zanayene ke bombayê ke ameyî mojnayene ameyî îmahkerdene ya nê.

11ê gulana 1999î de herêma Balikaya ya Şirnexî de 20 gerîlayî magara de ameyî qetilkerdene. Badê pêkewtişî dîmenê ke hetê dewleta tirke ra ameyî antene 2011 de Roj TVyî de ameyî weşanayene. Nê dîmenan de wina ameyêne vatene: ''Tehlukeyê jehrkewtişî yê leşkeranê ma est o la rixmê nê ê kewnê zere. Rixmo ke yew roje ravêrte hema zî tesîrê gazî est o.''  Qirkerdişê Ballikaya kirişîya rojdemê Meclîsê Fedaralî yê Almanya çunke engişta înan zî nê qirkerdişî de bibî. 2009 de zî Çelêya Colemêrgî de 8 gerîlayî magara de pê gazan ameyî qetilkerdene.  Heyetê heqanê merdiman ke Almanya ra şi herême fotografê cenazayan fînayî dest. Nêweşxaneyê Eppnedorfî yê Hamburgî de pîsporan vat goreyê nê fotografan çekê kîmyewîyî ameyî şuxulnayene.

2011 de Çelêya Colamêrgî de Dola Kazanî de 36 gerîlayê HPG û YJA Starî şehîd bîyî.  Cenazayê gerîlayanê ke vêşaybî bi rojan morgê Meletî de ameyî pawitene. Gerîlayêko pêkewtişî ra weş xelisya vat badê teqayîşî du vejîya û boya meyweyî ameyî. Heyetêko mîyanneteweyîyî şi herême. Dr. Jan van Akeno ke heyet de ca girewtêne roportajê xo yê ANFyî de vat: ''Ma herinda bombayan de delîlî dîyî. Ma rêçê bombayanê yew tonan dîyî.''

Siba: Gerîlayê Azadîye yê Kurdîstanî yê ke serranê 1990 û 2000î de pê çekanê kîmyewîyan ameyî qetilkerdene.