Êyê ke haya înan esta zanê, mi nê rojnameyî de nuşteyê xo yo yewin aşma verêne (hûmara 13.) de nuştbî. Yê wextan ma welatê xo û Tirkîya de ehemîyetê Covîd19î hema baş fehm nêkerdbî. Corona yan zî bi nameyê xo yê taybetî Covîd19 jano global o. Sey zafê welatan ma de zî  her roj testê bi seyan kesan pozîtîf vejînê û heyf ke gelek kesî mirenê. (Goreyê beyanatê Wezaretê Weşîye yê K.T. roja ke mi no nuşte nuştêne 96 kesî wefat kerdê.) Seba ke no vîrus sîrayetê ma nêkero, yan zî ma ra sîrayetê kesî/e nêkero bêguman seke şima zî zanî ganî ma tedbîr bîgîrê. O tedbîr zî nînan ra îbaret o: Seke hertim yeno tekrarkerdiş ganî ma keyayanê xo de bimanê yanî xo îzole bikerê,  kesî reyde temas nêkerê û mesafeyê xo yê sosyalî ronîme. Îcab nêkeno ke ez şima bi nê detayanê dîyaran eciz bikera.

Çîyo ke ez çend rojî yo ke ser o fikîrîyena no yo: Na dinya xeyrcê tebîetî eserê merdiman a. Mefhûm û îcadê newe û musbetî pêro netîceya aqil, xebat û keda merdiman de vejîyê meydan. Yanî sayeyê merdimîye de estê. La merdimîye (însanîye) ewro bi rîpêşan (maskeyan)  ciwîyêna. Ma no zî dî: Merdimîya Rîpêşine. Ya, her cayê dinya û her miletî ra qij û pîl, cinî û camêrd, ciwan û kal yanî heme ferdê famîlyaya merdimîye bê rîpêşan cif/solix nêdanê û nêgênê. Reyna dîyar bî ke ma merdimî wayîrê na dinya nîyê ma tena parçeyê sîstemê ekolojîkî yê. Heyf ke merdimîye dersan nêvejena… Xulasa seke baw û kalanê ma nêvatêne: Hela hona ma çi vînenê!

Mi va baw û kalê ma  yewna vîrus ame mi vîrî.  Vîruso ke serranê 1920î ra nata ma mîyan ra yeno vilakerdiş, ey ver ewro kirmanckî halê sekeratî/hema-hema ke mergî ver de ya. Madem ke şima keyeyanê xo de tena mendî ez vana tayê ney ser o zî bifikirê. Dima ra wendiş û nuştîşê kirmanckî bimusê. Eke şima zanê, o wext xo hîna aver bêrê. Bê naye ez rojanê îzolasyonê Covîd19î de şima rê fîlmanê Ingmar Bergman, T. Angelopoulos û Tony Gatlîfî pêşnîyaz kena. Ancîna eke şima hetanî nika ê nêwendê, Engişta Kejê ya Malmîsanijî, Beyi Se Bena yê Î. Esparî, Tarîyîya Adirî ya R. Lezgînî, Hîkayeyê Koyê Bîngolî û Kalaşnîkof yê D. Gunduzî û îllehîm zî Gorse ya J. Zengilanî biwanê.

Mi seba şima anektodêko balkêş û sosreto ke mabênê Î. Înonu û Churchîllî de qewimîyayo, açarna kirmanckî ser. Peynî de ez vana keremê xo rê muqayetê xo bibê. Û seke Baba Tahirê Hemedanîyî  hezar serrî verê vato: Ezîzênê qiymetê yewbînan bizanê, çunke ecel yew kemer a ma zî yew cam.

Serekwezîro îngiliz Churchîllî ra Îsmet Înonuyî rê dersa kurdkî

(Sersefîr û Wezîrê karanê teberî yo kehen Numan Menemencîoglu vano)

“Churchîll û Roosveltî seba ke ma daxilê şerî bikê 1943yî venga min û Înonuyî da ke ma bêrê Qahîre. Nîyetê Înonuyî çin bî ke Tirkîya bikewo şer. Hem Adana de hem zî Qahîre de tezê ey wina bî: “Rewşa artêşa ma goreyê şerkewtişî nîyo. Techîzat bidê, artêşa ma bivejê sewîyeya artêşanê şima, a game hay hay ma bikewê şer! La ne Churchîll ne zî Roosveltî bawerîya xo bi tirkan nêardêne. Ma ke înan badê ke teçhîzat girewtî, derbazê terefê almanan bibê, do çi biameyêne kerdene? Labelê înan demêk waşt ke bi hedîseyêke winasîyî çimê ma bi meseleya kurdan bitersnê. Malum seba ke amebîy miletanê muslumanan mîyan, înan xo reyde gelek oryantalistî ke her ziwan zanayêne ardbîy. Nîşka ra Churchîllî Înonuyî ra va ke:

-“Paşa, ti kurdkî zanî?”

Îsmet Paşa mat mendbî. Nêzanayêne ke do vajo çi? Hema ke ey çîyê nêva ez kewta mabên û mî dest de va:

“Ekselans, ma kurdkî nêzanê. Xora ma de bi kurdkî qisey nêbeno û ziwanêko winasî zî çin o.”

Churchîllî merdimanê xo mîyan ra yewî ra pers kerd:

“Winî yo mîster, bi nameyê kurdkî ziwanêk çin o?”

Senî ke ey wina va, helbet mêrik verê ra amadebîyaye, ca de werişt payan ser û va;

-“Senî çin o ezbenî, yew zîwan û edebîyatê kurdkî yo dewlemend esto. Eke şima biwazê –ma heta o wext qet nêeşnawitbî- ez Dîwanê Cizîrî ra yew şîîre biwana.”

Churchîllî “biwane” va. Mi fehm nêkerdêne la ey yew şîîra ke manayêne fariskî û zaf ahengine bîye wende. Û va ke na şîîre kurdkî ya.

Va “madem winî yo na şîîre binuse.” Ey zî nuşte. Churchîllî va “naye biçarnên îngîlîzkî ser.” Înan açarnaye. Va “yew zî biçarnên fransizkî ser.” O zî kerd. Reyê zî açarnaye tirkî ser. Û mi ra va:

“Mosyo, hela ti zî bê! Seba ke nê hîrê ziwanan de eynî çî bero îfadekerdiş hewceyîya çend çekuyanê xerîban bîyo ke ê îlaweyê metnî bîyê?”

Metnê fransizkî de [çekuyê xerîbî] qet çîn bî. Yê îngîlîzkî de çend çekuyê ke kokê înan latînkî bî vejîyayî, eslê ey yê kurdkî de çar yan panc çekuyê erebkî ameyî dîyayene. La eke dore ameyê nusxaya tirkî ser, aye de “dır” û “ile”yî ra teber bi tirkî tu çî nêmendbî. Tayê çekuyê xo erebkî, tayê xo zî fariskî û ziwananê ewropayî yê cîya-cîyayan ra amebîy girewtiş. Churchîllî her çar rîpelî zî ma ver ronay û seke vajo “Ayb nîyo” ewnîya ma ra û va:

“Biewnên efendîyênê, şima dewlemendîya kurdkî ke zafaneya welatê şima de sey ziwanê dayîke yeno qiseykerdiş û şima va çin a dîye!”

Mi demeyêko derg wezîrîya karanê teberî kerde, la qet yewna rojê nêna mi vîrî ke ez hendayê a roje tengezar û şermezar bîya.

(Neqilkerdox: Bi şahidîya Profosorê Huqûqê Ûsulê Ceza yê Fakulteya Huqûqî yê Unîversîteya Îstanbulî Tahîr Tanerî Musa Anter, Hatıralarım, r. 128-129)

Çime: Xwebûn