Kirmanckî heta peynîya Seserra Newêsine nîyama nuştene. Senî ke êno zanitene kirmanckî ser o xebata zanistî ya tewr verêne ziwannasê rusan Peter I. Lerchî kerda. Serra 1856 de Şerê Qirîmî de yew qisimê leşkeranê osmanîyan hêsîr kewenê destê Rusan û mîyanê nînan de kirmanc û kurmancî kî estê. Peter I. Lerch qampê hêsîran de nê merdiman ra bi kirmanckî û kurmanckî materyalan dano arê û nînan peyê cû sey hîrê cîldî çap keno. Edebîyatê kirmanckî de nimûneyê nuştekî yê tewr verênî nê estanik ê.    

Edebîyatê kirmanckî yê nuştekî de têsîrê perwedeyê medreseyan cayêko muhîm gêno. Medreseyê kurdan seba kurdan wezîfeyê wendegehan girewto. Yanî medreseyî seba kurdan bîyê cayê perwerdeyî. Herçiqas nê medreseyan de perwerde zafêrî bi erebkî bibo zî, bi kurdî zî dersî ameyê dayene. Seba edebîyatê kirmanckî yê nuştekî medreseyê kurdan bîyê bingeyê ziwanê nuştişî. Nuştoxê verên ê eseranê nuştekî yê kirmanckî medreseyanê kurdan de perwedeyê xo dîyo, yan zî têkîlîya xo bi nê medreseyan ê kurdan zixmazix esta. Xora eserê sey mewlidan zî ancax medreseyan û der û dorê medreseyan de, tesîrê perwerdeyê medreseyan de ancax vejîyenê meydan. Edebîyato klasîk yê kirmancan bi nuştişê mewlidan dest pêkeno. Naye ra edebîyatê kirmanckî de mewlidî cayêko zaf girîng gênê. Reyna teberê xebatê Peter I. Lerchî reya verêna ke hetê yew kirmancî ra kirmanckî (bi nuştişê mewlidî) prosesî ziwanê fekkî ra kewta prosesî ziwanê nuştişî.

Heta ewro zaf girangî cîya-cîya merdiman no mewlid herfanî alfabeya erebkî ra tadayo alfabeya kirdkîya latînkî, yanî transliterasyonê herfanê latinkî kerdo. Reya verêne Malmîsanijî transliterasyonê herfanê latinkî kerdo û Kovara Hêvî de çap bîyo. Mewlidê Nebî esero manzum o. Heme 14 qismî (mebhesî) yo, 380 beytan (malikan) û 760 misrayan (rêzan) ra êno meydan. Bi weznî arûzî (fâîlâtûn fâîlâtûn fâîlûn) û heceyî (11 heceyan ser o) nusîyayo. 

Ehmedê Xasî no mewlid bi fekî Licêyî yê mintiqa Pêşê Kevirî nuşto. Hem kirdkî de esero verên o, hem hetê edebîyat, huner û fikrîyatî ya (tasawuf, hîkmet, kelam) zengîn o.”  (1) Ehmedê Xasî bi erebkî, fariskî, tirkî û kurdkî (kirmanckî, kurmanckî) zî nuşto.

Ma do nika cêr de Mewlî de  Mela Ehmedê Xasî ra çend nimûneyan bivînê.

 

MEWLIDÊ KIRDÎ RA – I 

Ez bi bîsmîllahî îbtîda kena,

Raziqê ‘aman û xasan pîya kena.

 

Rebbî, hemd û şukrî ancax to rê bê,

Kîbr û medh û fexrî pêro to rê bê.

 

Çende ray bê masîwa bi hemdê ma,

Labelê nêrê hîsaban çendê ma.

 

Hemd û şukrê to eda qet nêbenê,

Ma ser a Rebbî, ti zanê, vînenê. 

 

Halê miskîn û feqîr û naqisan;

Rûreş û zerresîyahê zey hesan. 

 

Her nefes de vacê, hemd û şukrê to,

Wacib ê bêşubhe ancî heqqê to.

 

Maneno îne ser o şukrê çiman;

Dest û ling û pîya bi e‘ezayê bînan.

 

Key yeno ca Rebbî heqqê şukrê to?

Ger ezel ra ta ebed ma zikrê to.

 

Tim biker, qet xafilî nêbin mudam,

Her mehalo ger eda ker ma temam.

 

Labelê ma zanê rehma bêhîsab,

To heta esta û ma bî dilkebab.

 

Wazenê ma lutfê to hergo hewe,

Tim bi zarîyy û fi'xan roc û şewe.

 

Ez qesem daîm bi zatê to kena,

Hem bi yew yew ez sifatê to kena.

 

Ger ebed yew hemdê to qet nêkero,

Rehmetey to ancî yo go her bero.

 

Çunkî rehmey to bi qeybê yê bîya,

Ger çiqa şermende û sînesîya.

 

Rebbî halê ma bi xwu to ra ‘eyan,

Lazimey hendî çîya vaco zuwan.

 

Xaliqê ma tim ti yê, Barî Xuda!

Şafi‘ê ma zî Muhemmed Mustefa!

 

Hendî ma Şeytanî ra perway çî yo?

Yo kû to ra tim bîyo, bêhêvî yo!

 

Ey birayê dînî, tim goşdarî bê,

Hem bi qelbê xwu, bi xwu hêşyarî bê.

 

Key şima dî nameyê şahê şima,

Ame vatiş, sunnet o, vacê şima:

 

“Es-selatu wes-selamu ya hebîb,

Daîma to ro bivarê ya tebîb!”

 

Wazenê ger ma xelasîyya temam,

Vatişê ma, es-selatu wes-selam (2).

 

(Mewlîdê Kirdî )

 

MEWLIDÊ KIRDÎ RA - II

‘Ewwulî xellaqê kullê masîwa,

Tim tenî bê, baş bizanê, bê newa.

 

Nê eno ‘erd û enê ‘ezmanî bî,

Nê perîy û cinnî, nê însanî bî.

 

Nê enê rocî w‘ şewî, nê nizd û dûr,

Nê zemanî, nê mekanî, bêfutûr.

 

Yanî, nê haca w‘ tîya, enka w‘ verî,

Qet çinî bî, hem çinîk ê, zey verî.

 

Labelê fikr û teemmul qet meke!

'Eqlê heywanî ebed ver pê meke! 

Yo ‘eqil kû eslê yê awe w‘ herrî.

Yo çi zano hukmê şahê ekberî!

 

Ger bipersê hîkmetê Homay tera,

Go bibo zey meşke perçe, ey bira!

 

Axirî qet yew bi ‘eql û mahirî,

Nêrseno me‘rîfetê yê qadirî.

 

Belkî ancax ehlê qelbê muhreqî,

Yo bizano cuz‘êke sirrê heqî.

 

Nêşkeno yo zî biko t‘erîf hema,

Cewherê me‘rîfetê xellaqê ma.

 

Çunkî heddê herf û sewtan qet nîyo,

Sirrê xellaqê cîhan pê vacîyo!

 

Hem me‘anîyyê di qelbê ‘aşiqan,

Bêrê vatiş yê bi nutqê natiqan

 

Çunkî herf û sewtî tim cîhatî yê,

Sirr û me‘nay cîhetan ra xalî yê.

 

Hasilî qet eşkenê roşnê çira,

Hukmê rocî sist kero hukmê xwu ra?

 

‘Eql û herf û sewtê ma zî yo qeder,

Eşkenê sirran bi fek bîyarê teber.

 

Wazenê ger ma xelasîyya temam,

Vatişê ma, es-selatu wes-selam (3).

(Mewlîdê Kirdî)

 

MEWLIDÊ KIRDÎ RA – III

 

Weqto ame na dunya tavil hema, 

Secde berd qey Xaliqê ‘erş û sema.

 

Secde ra weqto wurişt va, “Rebbena!

Ummetey min ‘aciz a, ez vînena.

 

Qeybê nefsê min rica qet nêkena, 

Belkî qey yîne rica to ra kena!”

 

Goş ci şanê hîmmetê şahê şima!

Tayne ez vacî tera qeybê şima.

 

Yew di Kîsra de, tera Nûşîrewan, 

Vatê, namey yê dîyo weqto zeman.

 

Adirî rê kerdê ‘îbadet mudam, 

Qasê yew henzar serre bêşek temam.

 

Adirê yîne çiray nêbî çinê, 

La şewey mewlûdî de yo bî çinê!

 

Hem bi qey Nûşîrewanî banêke, 

Bî di Kîsra de, tera eywanêke.

 

Vîst û yew qenter bî, çares kewtî war, 

Ay şewî de banî hîmmet ra neçar.

 

Behrê Sawa zuwa bî yo zî a şewî, 

Aw tede nêmende esla yew hewî.

 

Hem şewey mewlûd tede bî, yo siba, 

Yew cihûd bî, şarî ra persa û va:

 

“Persê, yew mewlûd qureyşî kamî rê

Bi di emşo? Muzhîr o îslamî rê!”

 

Ame vatiş, va kû “Eddullahî rê, 

Yew weled emşo bîyo yê şahî rê.”

 

Yo cihûd tavil wurişt şî qeybê yê

Va, “Mi rê bîyarê teberê, ez banî yê.”

 

Weqto dî, yê va “Bi Tewrato mubîn, 

Go biko batil eno dîno verîn!

 

Xatemê Pê‘xemberan o, bîl-yeqîn

Îsmê yê Ehmed Muhammed hem Emîn.”

 

Wazenê ger ma xelasîyya temam, 

Vatişê ma, es-selatu wes-selam.”

 

(Mewlîdê Kirdî)

1. M. Selîm Uzun, Mewlid û Edebîyatî Kirdkî de Cayê Mewlidî, Vate, Kovara Kulturî, Nr. 40, Payîz 2013, Îstanbul, r. 62.
2. No qismêk Mewlidê Kirdî yê Exmedê Xasî ra Roşan Lezgînî seba Antolojîyê Şîîran weçînit û mi rê şawit.
3. No qismêk Mewlidê Kirdî yê Exmedê Xasî ra reyna Roşan Lezgînî seba Antolojîyê Şîîran weçînit û mi rê şawit.