Dejê 90 serran: Qirkerdişê Zîlane

Qirkerdişê Zîlane serra 1930î de herêma Gelîya Zîlane ya qezaya Erdîşî ya Wanî de ame kerdene. Qirkerdişê Zîlane ra 90 serrî derbaz bîyî la hema zî dej û birînê ci dewam kenê.

Gelîya Zîlane ya qezaya Erdîşî ya Wanî de 13ê temmuza 1930î de 50 hezar kurdî hetê dewleta tirke ra ameyî qetilkerdene. Cenazayê qurbanan bi hawayêkê komkî cayanê nimitkeyan de ameyî definkerdene. Hema zî cayê cenazayan nêzanîyeno. Dewê Hacikaş, Hasanabdal, Dolûca, Şahbazar, Doganci, Tendurek, Çakirbey, Yilanlik, Harhûs, Babazeng, Komur, Şor, Şorik, Murşît, Mescîtlî, Karakîlîs, Kunduk, Zorava, Aryûtîn, Hallackoy, Koşkopru, Kûrûçem, Mulk, Kîlîse, Gosk, Partaş a Jêrîn, Partaş a Jorîn, Bînesî, Bûnîzî, Pelexlû, Kerx, Sogutlu, Migare, Kardogan, Kelle, Hostekar, Sûvarkoy, Kizilkîlîse, Ziyaret, Hîraşen, Komîk, Şeytanava, Bîrhan û Koçkopru ya Jorîn zî tede bi temamî 44 dewî Qirkerdişê Zîlane de ameyî vêşnayene.

Êyê ke weş mendî ameyî surgunkerdene yan zî remayî. Dest nîya mal, mulk û heywananê qurbananê Zîlane. Derheqê Qirkerdişê Zîlane de rojnameyê Cumhurîyetî yê tirkan 16ê temmuza 1930î de wina nuştbi: ''Hûmara eşqîyayanê ke operasyonê Zîlane de ameyî îmhakerdene 15 hezar a. Têna mufrezeyêkî hezar kesî kiştî. 5 eşqîyayê Gelîya Zîlane teslîm bîyî. Şer bi hawayêkê pîlî ame kerdene û Gelîya Zîlane pê meyîtan pirr bîye.''

Serekwezîrê ê çaxî Îsmet Înonuyî zî 31ê tebaxa 1930î de rojnameyê Mîllîyetî rê na eşkerayîye daye: ''Nê welatî de têna heqê neteweyê tirkan esto ke heqê xo yê etnîk û nîjadî biwazê. Heqê kesan ê bînan çin o. Êyê ke pê propagandayanê bêbingeyînan xapîyayî tirkê rojhelatî yê.''

Qirkerdişê Zîlane ra dima dewleta tirke ya kolonyalîste nareye zî xozaya Gelîya Zîlane talan kerde. Gelîya Zîlane de bi hezaran heywan û darî ameyî qetilkerdene. No talan hema zî dewam keno.

Dewleta tirke ya ke bi hezaran merdimî goranê komkîyan de defin kerdî, serra 1978î ra dima zî Awbendê Koçkopruyî viraşt û beşêko pîl ê goranê komkîyan binê awe de verda. Dewleta tirke serra 1980î de tirkê kirgizî Wan de ca kerdî û polîtîkaya tirkkerdişî arde ca. Nê kirgizan ra zî notirî awan kerdî.

Qurbanêkê Qirkerdişê Zîlane pare kerd ke rixmo ke Qirkerdişê Zîlane ra 90 serrî derbaz bîyî hema zî dej û birînê ci dewam kenê û vat: ''Serra 1930î de Zîlane de kalik û merdimê mi kişîyayî. Sey ê bînan gorê înan zî çin o. Heta ke ma nê erdî ser o bê ma do nê dejî xo vîrî ra nêkerê. Ma do teqez hesabê ci bipersê.''