19ê temmuza 2019î de pê destpêkerdişê Şorişê Rojawanî dewleta tirke cerganê xo reyde hêrişê dewa êzidîyan Kastel Cindoyî ya Efrînî kerd. 20ê çeleyê 2018î de zî hêrişê vera Efrînî reyde hêrişê vera hema dewe dest pêkerd.

Heta serra 2011î nufusê êzidîyan ê Efrînî 25 hezar bi la serra 2012î de wextê destpêkerdişê hêrişê cerganê dewleta tirke ra dima nufusê êzidîyan bi 25 hezar kesî. Rixmê hende hêrişan êzidîyan xo rêxistin kerd.

Dewleta tirke îşxalê Efrînî reyde hêrişê waranê cuya demokratîke, cayanê dînîyan ê êzidîyan û hêrişê êzidîyan kerd. Keyeyê cergî dewanê êzidîyan de ameyî cakerdene û nê dewan de camîyî ameyî viraştene.

2018 de nufusê êzidîyan Efrîn de 25 hezar bi la nika bi 2 hezar. Êzidîyî hem hetê etnîkî ra hem zî hetê dînî ra mîyanê tedayêka pîle de yê. 20ê çeleyê 2018î de wexto ke dewleta tirke dest pê hêrişê vera Efrînî kerd 20 dewanê Efrînî de, merkezê şaristanî û qezaya Cindirêsî de 25 hezar kurdê êzidîyî mendêne.

Dewê Efrînî yê êzidîy nê bîyî; qezaya Şêrawa de dewê Îska, Şadêra, Xezewiyê, Birc Abdullah, Eyn Dara, Tirindê, Qibar, Kîmar, Basûfan, Beyiye; qezaya Şera de dewê Qitme, Sînka, Baflûnê, Qastel Cindo; qezaya Cindirêsî de dewê Faqîra, Qijûma, Qîla, Askê Rojhilat, Ceqala, Kefer Zîte.

Hêrişanê îşxalî ra zaf êzidîyan koçê merkezê şaristanî kerd. Yewîya Êzidîyan a Efrînî ke nika Şehba de karanê xo rê dewam kena pare kerd ke Efrîn de tewr zaf 2 hezar êzidîyî mendî.

'Vatêne ke ê do tîya sey Şingal bikerê û bi nê hawayî hêriş kerdêne'

Êzidîyanê dewanê Şera û Şêrawa pare kerd ke wextêkê kilmî de destpêkê hêrişê îşxalî de cerganê 'Artêşa Azade' (SMO) ê dewleta tirke vengê xo înan rê erşawit û vat: ''Çîyo ke ma Şingal de kerd ma do Efrîn de zî bikerê.'

Serekê verênî yê Yewîya Êzidîyan a Efrînî Suleyman Caferî vat: ''Hewteyêk yan zî 4 rojî verê hêrişan bi. Ma merkezê yewîye de bîyî. Komêka cinîyan ameye, ma rê vat 'Eke DAÎŞ bikewo Efrînî ma do xo bikişê. Ma do nêverdê oyo ke ameyo sereyê cinîyanê Şingalî bêro sereyê ma ser. Mabênê cerganê Tirkîya û cerganê DAÎŞî de ferqêk çinbi. Xora mîyanê înan de zaf cergê DAÎŞî estbî. Înan zî sey cerganê DAÎŞî vatêne 'Ma do kafiran çin bikerê.' wina hêriş kerdêne.''

Cayanê fîrazan ê êzidîyan çin kenê, qereqol û kursê quranî awan kenê

Dewleta tirke wextê operasyonê îşxalî û dima hêrişê cayanê fîrazan ê êzidîyan kerd. 26ê çeleyê 2018î de teyarayanê şerî yê tirkan îbadetxaneyê Eyn Dara yê 3300 serrî rijna ke cayêko fîraz ê êzidîyan o.

Çeleyê 2018î de wexto ke hêrişê îşxalî yê vera Efrînî dest pêkerd şaristan de 19 cayê fîrazî yê kurdanê êzidîyan estbî; Barsa Xatûn (Qastal Cindo), Şêx Hemîd (Qestal Cindo), Şêx Xerîb (Sînka), Ciya Xane(Qîba), Qralê Adî (Qîbar), Şêx Cenîd û Şêx Seîdî (Faqîra), Hawker (Qarah Gerna), Şêx Berekat (Ciya Şêx Berekat), Şêx Alî (Basufan), Şêx Rakab (Şadîra), Şaraf Deen (Pavilion), Bêlla Manan (KeferCenê), Bêr Cavier (serdana Cafar, Maşolê, Hanan), Birca Cindî (Qîbar), Serdana kevirê (Qîbar), Şêx Abdul Qadir (Terinde), Şêx Karas (Dêr Belot), Serdana Abu Kaaba (gundê Abu Kaaba), Şêx Kassab (Berc Qasê)

Hêrişan ra dima goristan û turbeyê êzidîyan Şêx Adî, Şêx Hemîd, Parsê Xatûn, Şêx Hemîd, Şêx Cinêd, Ebdellrehman ûHenan ameyî rijnayene.

Merkezê Yewîya Êzidîyan hezîrana 2018î de hetê îşxalkeran ra ame teqnayene. Peykerê Zerdeştî Rojhelatê Mîyanênî de tek peykerê Zerdeştî bi. Merkez de pê kedêka pîke kitabê êzidîtîye ameybî komkerdene. Nika merkez de dibistanêka dînî ya cergan esta.

Cergan Koyê Şêx Berkêtî goristano tewr pîl ê êzidîyan talan kerd. Dewleta tirke tede noqtayêke awan kerde, berhemê êzidîtîye wedarnayî û herinda ci de eserê Îslamî ca kerdî.

Êzidîyan rê misilmanîye yena ferzkerdene

Dewleta tirke mîyanê 3.5 serran de Efrîn de vera êzidîyan barbarîye kerde û kena. Êzidîyî yenê qetilkerdene, remnayene û pê zor û teda misilmanîye înan rê yena ferzkerdene. Yewîya Êzidîyan a Efrînî pare ker dke 20ê çeleyê 2018î de wextê destpêkerdişê hêrişê îşxalî de 13 êzidîyî ameyî qetilkerdene, 42ê ci ameyî remnayene ke nînan ra 11 tenî cinîyî bîyî. Teşrîna peyêne ya 2019î de dewa Qitme de Afîyet Cumaya 35 serre û Sedîka Îboya 32 serre hetê cergan ra ameyî remnayene ke aqîbetê înan hema zî nêzanîyeno.

Dewa Qêbarî ya Efrînî de Omer Şemoyo 66 serre semedo ke misilmanîye red kerde ame qetilkerdene. Cergê bi nameyê Ehbadullah Cemaatî 21ê adara 2021î de dewa Qibarê de 23 êzidîyan rê teda kerd ke wa bibê misilman. Destpêkê remezanî yê 2011î de cergan sere de Basûfan de xeylêk dewan de cergî keyeyan ra gêrayî ke şar wa bi zorî roje bigêro.

Hemserekê Yewîya Êzidîyan a Efrînî Suat Husoyî îfade kerd ke êzidîyan rê şîyayîşê camî, kurdê quranî, çarşaf yenê ferzkerdene.

Demografî û kultur yenê vurnayene

Dewleta tirke Efrîn de pakîya etnîke kerde û kerd ke demografîya şaristanî bivurna. Tewr tay 450 hezar merdimê sûrîyeyîjî Efrîn de ameyî cakerdene. Dewanê êzidîyan de keyeyê cergan ameyî cakerdene û demografîya ci ameye vurnayene. Nê herêman de rêçê êzidîyan û kurdan ame çinkerdene, dewanê êzidîyan de camî û kamî ameyî viraştene.

Îşxalî ra verî se ra 90 dewa Kastel Cindoyî de êzidîyî, 450 keyeyê êzidîyî estbî la nika dewe de têna 25 keyeyê êzidîyî estê û 3 camîyî estê.

Dewa Şadire de tay keyeyê êzidîyî mendî. Dewleta tirke dewe de Îdlîbijî ca kerdî û tede bi nameyê 'Camîyê Filîstînî' camîyêk ame viraştene.

Tay dewan de teda giranêr a

Dewa Baflûna ya Şera û dewa Basûfane ya Şêrawa de teda û polîtîkayê gemarinî yê dewleta tirke giranêr ê. Basûfane de 3500 êzidîyî estbî la nika têna 200 êzidîyî estê. Dewe de qereqolê dewleta tirke, keyeyê cergan û noqtayê cerganê Cephet El Nûsra estê.

16ê teşrîna peyêne ya 2020î de cerganê Feylaq Şamî xîret kerd ke Basûfane de camîyêk viraşt. Nêrazîbîyayîşê êzidîyan ra viraştişê camî vindert. La cara Basûfane de 3 keyeyê êzidîyan vurîyayî camî.

Dewijanê Baflûne zî bombardumanan de koç kerd. Dewleta tirke dewe de keye û cergî ca kerdî. Destûr nêdîyeno ke êzidîyî abigêrê dewe. Dewe de keyeyê cerganê Firqa Hamza, Ceyş El Şarqiye û Ahrar Şamê estê û keyeyê êzidîyan zî vurîyayî camî.

Erdoganî fermanê Osmanîyan ê vera êzidîyan Efrîn de vist dewre

Suleyman Caferî vist vîrî ke heta nika êzidîyan ser o pê destê Osmanîyan 72 fermanî dîyayî û tornanê Osmanîyan tim êzidîyî qir kerdî. Caferî vat: ''Efrîn de berhemêko tarîxî yê kurdan nêmend pêro ameyî berdene bi Tirkîya. Warê tarîxîyî ameyî rijnayene. Erdogan nêzdî de do kitabêk amade bikero û vajo 'Efrîn ê tirkan o. Tîya de çîyêkê kurdan çin o.'

Nika rewşa êzidîyan a Efrînî zaf giran a. Dewleta tirke nêwazena Efrîn de êzidîyêk zî bimano. Seke Rayber Apoyî vat eke êzidîyî çinbê kulturê kurdan zî do çinbo. Dewleta tirke warê tarîxî rijnayî, îbadetxaneyê ma vurnayî camî, cinîyan ê êzidîyan rê kincê misilmanî ferz kerdî. Ganî merdimîye hînî vera nê qirkerdişî wurza payan ser. Ganî peynîya na bêvengîye bêra ardene. Dewleta tirke îşxalker a û wazena Efrîn bikera erdê tirkan. Seba ney zî na polîtîkaya qirkerdişî vera kurdan bi taybetî vera kurdanê êzidîyan yena caardene. Ganî her kes vera nê polîtîkayanê qirkerdişî û îşxalî wurzo payan ser. Ganî Tirkîya Efrînî ra, Serêkanîyê ra, temamîya Sûrîye ra bêra vetene.''