Tarîxê 100 serran ê dewleta tirke bi qirkerdiş û qetlîaman derbaz bi. Nê qirkerdişan de bi se hezaran kurdî ameyî qetilkerdene, bi se hezaran kurdî birîndar bîyî û bi mîlyonan kurdî ameyî surgunkerdene. Mabênê 1923-2023yî de Kurdîstan de bi hezaran dew û bajarekî ameyî xerakerdene û vêşnayene. Ziwan û kulturê kurdan ameyî qedexekerdene. Kurdîstan de bi perwerdeyê bi tirkî domananê kurdan rê ame ferzkerdene û bi nê hawayî polîtîkaya asîmîlasyonî yena caardene.

Tarîxê qaşo 100 serrî yê dewleta tirke de nê qirkerdişî ameyî kerdene:

Qirkerdişê Zîlane

13ê temmuza 1930î de Gelîya Zîlane ya qezaya Erdîşî ya Wanî de 44 dewî ameyî vêşnayene, tewr tay 50 hezar merdimî ameyî qetilkerdene. Merdimê ke nê qirkerdişî ra xelisîyabî zî ameyî surgunkerdene. Dest nîya heywan û malanê dewijan ser. Qirkerdişê Zîlane 16ê temmuza 1930î de rojnameyê dewlete Cumhurîyet de bi nê hawayî weşanîya: ''Binê Koyê Agirî de dewijê şaqîyî bi temamî ameyî vêşnayene û şarê ci sewqê Erdîşî ame kerdene. Zîlane tewr tay 15 hezar şaqîyî ameyî îmhakerdene Gelîya Zîlane bi cesedan pirr bîye.

Serekwezîrê ê çaxî Îsmet Înonuyî zî 31ê tebaxa 1930î de rojnameyê Mîllîyetî rê vat: ''Nê welatî de teyna heqê neteweya tirkan est o ke waştişê heqanê xo yê etnîk û nîjadîyan bikera. Heqê yewna kesî çin o. Êyê ke bi propagandaya sexte xapîyayê tirkê rojhelatijî yê.''

Terteleyê Dêrsimî

Serranê 1937-38î de Dêrsim de qirkerdişo tewr pîl ame kerdene. Goreyê doneyanê ferm3iyan Terteleyê Dêrsimî de 13 hezar û 160 kesî ameyî qetilkerdene. Hetê bînî ra 11 hezar û 818 kesî zî ver bi şaristananê Tirkîya ameyî surgunkerdene. La goreyê çimeyanê herêmîyan doman û cinîyî zî tede tewr tay 70 hezar merdimî ameyî qetilkerdene. Wextê qirkerdişî de bi des hezaran dêrsimijî ameyî surgunkerdene, domanê înan ameyî remnayene. Kênayanê vîndîbîyayeyan ra agahîye nêameye girewtene. Seyîd Riza û embazê ci 15ê teşrîna peyêne ya 1937î de Xarpêt de ameyî dardekerdene. Cayê goranê înan hetê dewleta tirke ra yenê nimnayene. Belgeyê serê domananê vîndîbîyayeyan zî nênê eşkerakerdene.

Qirkerdişê Qulika Zînî

8ê tebaxa 1938î de qasê 100 kesê bêsûcî wextê serebûtanê Terteleyê Dêrsimî de sînorê Dêrsim-Erzînganî de Qulika Zînî de bi hawayêkê komkîyî ameyî kiştene. O çax herêma Qulika Zînî sey 'qedexe' ameye îlankerdene. Bi nê hawayî meyîtê nê kesan zî nêameyî definkerdene. Hemwelatîyê bînî yê herême zî ameyî surgunkerdene. Serra 1950an de herême de qedexe wedarîya û esteyê qurbananê Qirkerdişê Qulika Zînî ameyî dîyene.

Serebûtê 33 Guleyan

1943 de qezaya Qelqelî ya Wanî de 33 kesî bi fermanê Fermandarê Artêşa 3. Orgeneral Mustafa Muglaliyî ameyî qetilkerdene. 

Qirkerdişê Mereşî

1978 de hêrişanê Mereşî de goreyê doneyanê fermîyan 111 kesan dinyaya xo bedilnaye, goreyê doneyanê fermîyan zî tewr tay 500 kesî ameyê qetilkerdene û bi seyan kesî birîndar bîyî. Qirkerdişê Mereşî de 210 banî û 70 kargehî ameyî xerakerdene.

Qirkerdişê Licê

Qezaya Licê ya Amedî de 22yê teşrîna verêne ya 1993yî de 16 kesî ameyî qetilkerdene, bi seyan kesî zî dîyayî koçkerdene. Nêzdîyê 800 banî û kargehî ameyî vêşnayene.

Qirkerdişê Geverî

Qezaya Qilabanî ya Şirnexî de dewê Gever û Bêsukî 1994 de dîyayî bombayan ver. Netîceya bombardumanî de 38 kesan dinyaya xo bedilnaye, 41 kesî birîndar bîyî.

Qirkerdişê Basa

Leşkeranê tirkan 15ê çeleyê 1996î de qezaya Basa ya Şirnexî de mînîbusêke daye guleyan ver û 11 dewijî hêverî qetil kerdî dima zî vêşnayî.

Qirkerdişê Roboskî

Dewa Roboskî ya qezaya Qilebanî ya Şirnexî de netîceya bombardumanê artêşa tirke de 34 kesî ameyî qetilkerdene ke nînan ra 17 tenî doman bîyî.

Qirkerdişê Cizîre, Sûr, Nisêbîn û Geverî

2015 de Cizîra Botan, Amed, Nisêbîn û Gever û xeylêk şaristananê bînan de bi hezaran kurdî ameyî qetilkerdene û birîndar bîyî. Nê şaristanî ameyî rijnayene û vêşnayene.