Komîteya Wezîran a Konseya Ewropa kombîyayîşê mabênê 30ê teşrîna peyêne-2ê kanûne de birê Mehkemeya Heqanê Merdiman  a Ewropa (MHME) yê serê Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalanîi Hayatî Kaytan, Emîn Gurban û Civan Boltanî ercnayî û Tirkîya ra waşt ke heta êlule cewabî bida.

MHME verî 18ê adara 2014î de derheqê Abdullah Ocalanî de bire dabî. Na bire ke sey bira Ocalan-1î zanîyena, tede Komîteya Wezîran dîyar kerd ke vurîyayîşê qanûnî yo ke cezaya muebede ya girankerdene ferz keno, vera qedexeyê îşkenceyî yo û hukm da ke na babete de wa vurîyayîşê qanûnî bêrê kerdene.

Komîteya Wezîran venga Tirkîya dabi ke seba ke çarçewa qanûnîye de krîterê MHME bîyara ca, tedbîranê laziman bigêra. Hetê bînî ra hûmara tepişteyanê ke cezaya zîndanî ya muebede girewte, bida û nê agahîyan heta êlule pêşkêş bikera.

Bira 2014î çi bîye?

MHME destpêk de 2014 de muracatê avûkatanê Ocalanî ser o bire daye. Avûkatanê Ocalanî binpaykerdişê madeya 3. ya Peymana Heqanê Merdiman a Ewropa (PHME) ra muracat kerd ke na made de 'nêbeno ke îşkence, kerdişê vera merdimîye yan zî cezaya şiknayîşê rûmetî bêrê dayene kesî' vajîyeno.

MHME gerreyê avûkatan bi yewîya rayan heqdar dî. MHME bira xo de vateyê 'Şima êyê ke kewtê tîya, hêvîyê xo pey de ver dayî' yê nuştoxê îtalyanî Dante Alighieriyî vist vîrî û vat: ''Ganî zîndan nêbo cehenem.''

Heman bire de bale ameye antene 'veradîyayîşê bişertî' ser o û Tirkîya rê pêşnîyaz ame kerdene ke cezaya mebede ya girankerde wedarna. MHME vat: ''Seba ke Abdullah Ocalan û ê bînê ke heman şertan de tepişîyenê bieşkê 'veradîyayîşê bişertî' ra îstîfade bikerê, mekanîzmayanê qanûnîyan awan bikerê.''

Goreyê ney ganî 2014 de tepişîyayîşê Rayberê Şarê Kurdî newe ra biameyêne ercnayene. Çunke îçtîhadê 'vinter'î yê MHME temamkerdişê 25 serranê mehkumîyetî hînî sey wextê meqûlî yê 'newe ra ercnayîşî' vîneno. Mehkumîyetê Ocallanî 1999 de dest pêkerd û 2024 de 25 serrê ci temam benê.

Huqûqê heqê hêvîye çita yo?

'Heqê hêvîye' çita yo ke seba Abdullah Ocalanî bire dîyena?

Termînolojîy huqûqî de heqê hêvîye yeno manaya seba hukmwerdeyanê cezaya muebede naskerdişê îmkanê azadîye. Bi vateyêkê bînî yeno a mana ke her hukmwerde rojêk eşkeno/a azad bibo/a. 

Na çarçewe de MHME îfade kerd ke nêbîyayîşê hêvîya azadbîyayîşê rojêke çarçewa madeya 3. ya PHME de kerdişo xirab o û heqê hêvîye şertê hûrmetê rûmetê merdiman o. La nê birê MHME çarçewa heqê hêvîkerdişê veradîyayîşî de wazenê cezaya zîndanî ya muebede ge-ge newe ra bêra ercnayene.

Raporan de çi vajîyeno?

MHME wexto ke muracato verên ê 2014î ercna raporê Komîteya Vergirewtişê Îşkenceyî ya Konseya Ewropa (CPT) cigêrayî. Çarçewa biranê CPTyî de ver û peyê serra 2009î bi di şiklî ameyî ercnayene. MHME raporê CPTyî yê 2009î ercna û îfade kerd ke Îmrali de 2010 de çarçewa qanûnanê ahengîya Yewîya ewropa (YE) de tay gamî erzîyayê û şert û mercî cîya bîyê. Coka muracatê avûkatan qebul nêkerd.

Labelê di raporanê cîyayan ê ke komîte 2017-2019 de amade kerdê mojna ke şert û mercî cîya bîyê. Goreyê wird raporan 'Îmrali de wextê kombîyayîşê mehkuman hewte de 6 saet o. Hewte de 3 saetan ra ber pêro aktîvîteyê teberî ameyê qedexekerdene. Sey netîce zî tepişteyî pêro bi giranî tecrîdkerde yê.No tecrîd zî 168 saetanê hewteyî de 159 saet o.''

CPTyî da zanayene ke pêvînayîşê bi keye û avûkatan bi taybetî xîretê darbe yê 15ê temmuza 2016î ra dima bi temamî wedarîyayê û Abdullah Ocalan têna tebaxa 2019î de eşkayo avûkatanê xo bivîno, pêro muracatê pêvînayîşî ameyê redkerdene. CPTyî dima ke tay welatan raporî eşkera kerdî 3 serran ra dima Îmrali zîyaret kerd.

2021 de cigêrayîşo peyên ê CPTyî qewimîya ke na serre serra tecrîdê tewr giranî bîye. Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalan 25ê adara 2021î de eşka bi telefonî birayê xo Mehmet Ocalanî de qisey bikero. Abdullah Ocalanî tewr peyêne 7ê tebaxa 2019î de avûkatê xo dîyî.

Avûkatanê Buroyê Huqûqî yê Asrinî 22ê teşrîna peyêne ya 2021î de seba ke muwekîlanê xo yê Îmraliyî bivînê muracat kerd la dima pê hesîyayê ke 12ê teşrîna verêne ya 2021î de Hakîmîya Înfazî ya Bursa seba 6 mengan pêvînayîşê bi Ocalanî qedece kerdo. Dima ke nîsana 2022yî de qedexe qedîya avûkatan 29ê nîsane de newe ra muracat kerd la narey zî avûkatî pê hesîyayî ke 13ê nîsae de qedexeyê pêvînayîşî yê 6 mengan dîyayo Ocalanî.

Siba: Avûkat Ozgur Erolî prosesê bira Ocalan-1î ya MHME û gamê ke na çarçewe de erzîyayê ANFyî rê ercnayî.