Çeka droneyî Rojhelatê Mîyanênî raa heta Asya û Ukrayna şeran de şuxilîyena. Hetê 'mesuldarîya exlaqî' ya şuxilnayîşê droneyan de ewro asta neteweyî û mîyanneteweyîye de qanûnêko spesîfîk çin o.

Sey çekanê kîmyewîyan seba droneyan zî qanûnê taybetî lazim ê. Na dosya de ma do hêrişanê bi droneyan biercnê û bala xo bidê ser ke Kurdîstan de bi hêrişan û şerî qanûnî û heqê merdiman senî yenê binpaykerdene. 

Droneyê çekdarî hêverî bi armancê leşkerî şuxilîyayî. Dima nê droneyê bêçekdarî mîyanê sivîlan de zî, seba fotograf û vîdeoyî girewtişî vila bîyî. Ewro droneyê bêçekî xeylêk waranê sey înşaet, medya, kargo ûsn. de şuxilîyenê.

Warê leşkerîyî de droneyî seba îstîxbarat, çimdarîye, keşf û çeke şuxilîyenê. Operastorî eşkenê serê komputeran ra droneyan îdare bikerê û pê nînan merdiman bikişê. 

Amerîka, Îsraîl, Îngilistan, Îran, Erebistana Siûdî, Hindistan, Çîn, Rûsya zî tede xeylêk welatî teknolojîya droneyan şuxilnenê. Dewleta tirke zî serranê peyênan de tewrê bazarê droneyan bîye. 

Babeta şuxilnayîşê droneyan de rixmê îtîrazan zî averşîyayîşêko bilezî çin o. Nuştoxê koreyîjî û fîlozofî Byung-Chul Hanî kitabê xo ''Derheqê Çinkerdişê Rîtuelan de'' îfade kerd ke bi droneyan mergê bi makînayan yeno ferzkerdene. Hanî vat: ''Bi droneyan kiştişê merdiman sey performans û serkewtişî yeno dîyene. Algorîtmaya paştdayîşî dana kiştişê bi rayîrê makînayan. Şerê droneyan dataîzmê kiştişî yo. Kiştiş goreyê doneyanê makînayan yeno kerdene.''

Kurdîstan de droneyî sey çeka kiştişî şuxilîyenê. Dewleta tirke serranê peuênan de vera kurdan mîyanê sînoranê Tirkîya, Iraq, Sûrîye û Îranî de bi bahaneya 'asayîşê sînorî' hêrişanê bi droneyan kena. Nê hêrişan de sivîl, sîyasetmedar û şerwanê kurdî kişîyenê. Nê hêrişê dewleta tirke teyna bi eşkerayîyan û bi ziwanê nermî yenê şermezarkerdene. 

Dr. Hawzhîn Azeezo ke droneyanê tirkan ser o analîzêk amade kerdo, vato ke dewleta tirke ewro droneyan sey 'wesayîtanê torosî yê sipîyan' şuxilnena. Dewleta tirke 2015 ra nata bi rayîrê şîrketanê xo sey ASELSAN, TAI û Roketsanî droneyan roşena zî. 

Şîrketa Baykarî aîdê zamayê Erdoganî Selçuk Bayraktarî ya. Na şîrkete 2022 de di se TB2yî ber ardî. Droneyê Bayraktarî 27 saetan eşkenê hewa de bimanê, 4 bombayan bierzê û peykê TURKSATî bişuxilnê. Dewleta tirke droneyanê Bayraktarî sey 'neteweyî û herêmîyî' pênase kena la pêro sîstemê nê droneyan  welatanê bînan ra yenê. Dewleta tirke droneyê Bayraktarî seba şerî rotî Ukraayna û Azerbaycanî. Ancî nê droneyî Rojhelatê Mîyanênî, Kafkasya û Afrîka rê zî yenê rotene. 

Bi taybetî welatê Afrîka seba dewleta tirke bîyê bazarê leşkerî: Fas, Etiyopya, Somalî, Bûrkîna Faso, Rûanda, Togo, Tûnûs, Nîjer, Nîjerya, Malî, Cîbûtî...

Dewleta tirke nê welatanê 'bazarî' de bena sebeba qirkerdişan. Hêrişê Etîyopya de pê droneyanê dewleta tirke qasê 60 sivîlî kişîyayî û bi desan sivîlî zî birîndar bîyî. Raporê Konseya Ewropa û rojnameyê The Washington Postî zî raşt kerd ke Etîyopya de droneyê tirkan şuxilîyayê.