Têgêrayîşê Azadîye yê Kurdîstanî reya verêne Darbeya 12ê Êlula 1980î ra dima Zîndanê Amedî de grevê vêşanîye kerd. Çalakîya grevê vêşanîye 10 serranê peyênan de zî têna pê yew waştişî ha rojdem de ya: wedaritişê tecrîdê vera Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalanî.

Çalakîyê grevê vêşanîye tewr zaf hetê kurdan ra ameyî kerdene. Bi taybetî 25 serranê peyênan de tepişteyanê PKK û PAJKî vera tecrîdê Îmraliyî xeylêk çalakîyê grevê vêşanîye dayî destpêkerdene. Her çiqas nê çalakîyî ser kewtî zî tecrîd bi temamî nêame wedaritene.

Tarîx de reya verên kesê bi nameyê Nerva vera tedayanê mesîhîyan ê Roma çalakîya grevê vêşanîye kerd. Reyna tarîxê Hîndîstan de Mahatma Gandîyî vera îşxalê welatê xo grevê vêşanîye kerd.

Îrlandayîjanê ke sey kurdan welatê înan binê îşxalê Îngilîstanî de yo, destpêkê 1900î ra nata çalakîyê grevê vêşanîye kenê. 

Wextê Rûsyaya Çarî de zî 1880 de tepişteyanê sîyasîyan vera kerdişanê bêmerdimîye dest pê grevê vêşanîye kerd ke na zî yewîn çalakîya grevê vêşanîye ya girseyî ya.

Reyna serra 2013î e goreyê texmînan tewr tay 30 hezar tepişteyan Zîndanê California yê Amerîka de vera hucreyê yewkesî dest pê grevê vêşanîye kerd. 

Grevê vêşanîye yê filîstinijan ê vera Îsraîl, grevê vêşanîye yê zîndanê Guantanamoyî yê vera îdareyê Amerîka, grevê vêşanîye yê endamanê Tamilan ê vera hukmatê Srî Lanka, grevê vêşanîye yê katalanan ê vera Îspanya. Nê grevanê vêşanîye pêro dinya de zaf veng vetbi.

Kurdîstan de grevê vêşanîye

Tirkîya de reya verêne şaîr Nazim Hîkmet 1950 de dest pê grevê vêşanîye kerd.

Grevê vêşanîye yo tewr pîl ê Vakurê Kurdîstan û Tirkîya zî  Darbeya 12ê Êlula 1980î ra dima Zîndanê Amedî de ame kerdene. 20ê nîsana 1981î de Alî Erekî grevê vêşanîye de dinyaya xo bedilnaye û o bi şehîdo verên ê grevê vêşanîye yê Vakur û Tirkîya. Grevê vêşanîye yê Zîndanê Amedî yê 1982î de zî Kemal Pîr, Hayrî Durmuş, Akîf Yilmaz û Alî Çîçek şehîd bîyî. Zîndanê Amedî de tepişteyanê kurdan vera sîstemê zulmî yê Esat Oktay Yildiranî xoverdayîşêko bêhempa kerd û asta têkoşînê azadîye yê kurdan berz kerde.

Grevê vêşanîye yê Zîndananê Amed û Sagmalcilarî de bi temamî 6 kesî şehîd bîyî. Serranê 1995 û 1996î de zî grevê vêşanîye yê girseyî ameyî kerdene û nê grevan de zî bi temamî 14 kesî şehîd bîyî.Bi seyan tepişteyî tewrê grevê vêşanîye û rojeyê mergî yê vera Tîpê Fyî yê 2000-2007î bîyî. Nê çalakîyan de zî bi temamî 68 kesî şehîd bîyî. Tarîxê Kurdîstan û Tirkîya de tewr zaf nê çalakîyan de mergî qewimîyayî.

Tecrîd û Grevê Vêşanîye

2012 de zîndanan de vera tecrîdkerdişê Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalanî grevê vêşanîye dîya destpêkerdene. Na çalakîye 68 rojan dewam kerde û bi des hezaran tepişteyî tewrê çalakîye bîyî. Na çalakîye bi hawayêkê bêhempayî ser kewte. Rixmo ke Rayberê Şarê Kurdî vat 'Çalakîya tepişteyan ser kewte wa hînî çalakîye biqeda' meydanî vera bîyêne pirr. A roje wesayîtanê polîsan no anons kerd: ''Rayberê şima Abdullah Ocalan wazeno ke şima çalakîya xo biqedînê û abigêrê keyeyanê xo.''

Reyna 2016 de sîyasetmedar û roşnvîranê kurdan vera tecrîdî Rêxistina HDPyî ya Amedî de dest pê grevê vêşanîye kerd. No grev dima ke Mehmet Ocalan birayê xo Abdullah Ocalanî reyde pêvînayîş kerd qedîya.

Dêrsim de Kemal Gun seba ke dewlete esteyanê lajê ci bida 2017 de grevê vêşanîye kerd. Grevî 90 rojan dewam kerd. Dima ke Walîyî vat ê do esteyan teslîm bikerê Gunî peynîya çalakîya xo arde. 2017 de zî perwerdekaran Semîh Ozakça û Nurîye Gulmen vera KHKyan seba ka abigêrê wezîfeyê xo ser dest pê grevê vêşanîye kerd.

2018 de rayberîya Hemsereka KCDyî Leyla Guven de ver tecrîdê Îmraliyî grevê vêşanîye dest pêkerd. Zîndananê Kurdîstan û Tirkîya ra, tevebê welatî ra xeylêk kesî tewrê na çalakîye bîyî. Çalakîye 200 rojan dewam kerd. Menga peyêne ya çalakîye de tepişteyan grevê vêşanîye vurna rojeyê mergî.

Çalakîyê fedayî

Na çalakîya 200 rojan de teber de zî rayberîya Mayanê Laçiksipîyan de her roje meydanan de xoverdayîş qewimîya. Nê wextî de Zulkuf Gezen, Ayten Beçet, Zehra Saglam, Medya Çinar, Yonca Akici, Sîraç Yuksek, Mahsum Pamay, Umît Acar û Ugur Şakarî çalakîya fedayî kerde. 26ê gulana 2019î de avûkatanê Buroyê Huqûqî yê Asrinî da zanayene ke înan Abdullah Ocalan dî û pare kerd ke Ocalan wazeno wa cade çalakîye biqeda.

Waştiş heman o: Wa tecrîd biqedîyo

Ewro zî bi waştişê wedaritişê tecrîdî grevê vêşanîye dewam keno. 27ê teşrîna peyêne ya 2020î de zîndananê Tirkîya û Vakurê Kurdîstanî de tepişteyanê PKK û PAJKijan vera tecrîdê Îmraliyî û binpaykerdişanê heqanê tepişteyan grevê vêşanîye da destpêkerdene. Grev menga 3. de bi koma 14. dewam keno. Kampa Mexmûr û Kampa Lavrioyî ya Yunanîstanî de zî grevê vêşanîye yeno kerdene.

Hukmatê dewleta tirke hema derheqê grevê vêşanîye de gamêke nêeşte.