Dewleta tirke ya îşxalkere 17ê nîsane de vera Herêmanê Pawitişî yê Medya bi nameyê 'Pençe-Kîlît' hêrişê îşxalî yê neweyî dayî destpêkerdene. Armancê nê hêrişan îşxalê Zapî yo. Artêşa tirke 1980an ra nata hêrişanê vera Başûrê Kurdîstanî de bi giranî herêma Zapî hedef kerde. 

Nameyê nê operasyonanê hêrişan 'Yakin Takîp', Supurge’, ‘Balyoz’, ‘Çelîk’, ‘Mûrat’, ‘Atmaca’, ‘Sandvîç’, ‘Guneş’ û ‘Pençe’ tewr zaf vîrê merdiman de mendî. Îdarekaranê dewleta tirke operasyonê vera gerîlayan de tim nameyê wina giranî weçînayî, ge bi des hezaran leşkerî sînorî ra derbaz kerdî, ge zî pê bombardumanan waşt netîce bigêra. Zafê nê operasyonan de PDKyî bi aktîfî ca girewt.

Panaromayê nê seferanê îşxalî yê Zap û dormeyê ci wina yo:

Hêrişê îşxalî yo verên: 25ê gulana 1983yî

19ê sibata 1983î de mabênê Iraq û Tirkîya de protokolêl ame kerdene ke na peymane peymanêka tewr hîra yê wird terefan bîye. Goreyê peymane hêzê dewleta tirke eşkenê heta 10 kîlometreyan debikewê mîyanê erdê Iraqî û sûcdaran teqîb bikerê. 15ê tebaxa 1984î de wexto ke PKK ronîya dewleta tirke na peymane xo rê kerd mane û 'operasyonê teberê sînorî yo verên' ê vera Başûrîda destpêkerdene.

10ê gulana 1983î de Qileban de şer qewimîya û 3 leşkerî kişîyayî. Artêşa tirke naye ra dima 25ê gulana 1983î de bi des hezaran leşkeran herêma mabênê Zaxo û Amedîyê ra 5 kîlometreyan dûrî de erdê Başûrî de hêrişêkê îşxalî da destpêkerdene. Hêzanê artêşa Iraqî zî heman wext de vera kampanê gerîlayanê PKKyî û pêşmergeyanê PDKyî têgêrayîşêko hîra da destpêkerdene. Nê hêrişan ra dima PKK û PDKyî mabênê xo de 1983 de protokolê bi nameyê 'prensîbanê paştdayîşî' îmza kerd.

15ê tebaxe û peyê ci: 'Têgêrayîşê Guneşî'

15ê Tebaxa 1984î ra verî dewleta tirke Başûrê Kurdîstanî de hêrişê krîtîkî kerdî. 27ê gulana 1984î de pê beşdarîya 5 hezar leşkeran operasyonê bi nameyê 'Yakin Takîp' dîya destpêkerdene. Armancê nê hêrişî no bi ke wa şerwanê azadîye sînorî ra derbaz nêbê û çalakîyan nêkerê. Dewlete waştêne verê HRKyî bigêra ke 15ê Tebaxe de sereştişê Dih û Şemzînan de têkoşîno çekdar dabi destpêkerdene. Oyo bîn zî 'Têgêrayîşê Guneşî' bi ke 11ê teşrîna verêne ya 1984î de dîya destpêkerdene.

Armancê nê operasyonî zî no bi ke PKK sey 'terorîstanê çepgîran' bêro pênasekerdene û sînorî ra derbaz nêbê. Wezîrê Karanê Teberî yê ê çaxî Vahît Melîh Halefoglu şi Bexdad û pê paştdayîşê hukmatê Iraqî dewleta tirke erd û hewayî ra bi rojan hêrişî kerdî. Nê hêrişî yê 1984î de dewleta tirke nêeşkaye netîceyêke bigêra. Gerîlayanê azadîye ya Kurdîstanî wextêkê kilmî de Botan, Xerzan û Amed xo rê kerdî baregeh. Artêşa îşxalkere vera naye hêrişê sînorî yê Başûrê Kurdîstanî kerd. Dewleta tirke ya îşxalkere serrgêra 2. ya 15ê Tebaxe de 12ê tebaxa 1986î de kampê PKK, baregehê PDK û YNKyî dayî bombayan ver.

22ê sibata 1987î de ni hezaran leşkerê tirkan kewtî Başûrî, 3ê adara 1987î de zî 30 teyarayanê şerî warê baregehanê gerîlayanê ARGKyî dayî bombayan ver. No operasyon sey 'operasyonê tewr pîlî yê hewayî' ame pênasekerdene û armancê ci têna tasfîyekerdişê hêzanê PKKyî bi. Operasyon de amebi hedefkerdene ke hêzê Başûrî zî qels bibê û herêma mabênê sînorê Iraqî bêra îşxalkerdene. 

Hêzê îşxalkerî Başûr de ca bîyî

Mabênê serranê 1988 û 1991î de semedo ke hukmatê Iraqî destûr nêda dewleta tirke vera Başûrê Kurdîstanî hêrişê îşxalî nêkerdî. Labelê serebûtê ke Şerê Korfezî yê 1991î ra dima qewimîyayî firsend da dewleta tirke.Hêzanê dewleta tirke 5ê tebaxa 191î de dest pê hêrişê îşxalî yê 1990î kerd.

Çarçewa hêrişê bi nameyê 'Operasyonê Supurge' de hêzanê komandoyan ê artêşa tirke sînorî ra derbaz kerdî û ver bi Xakûrkê dest pê hêrişî kerd. Nê hêrişanê giranan ê hewayî de dewleta tirke îdîa kerd ke înan dayo 24 hedefan ro la hewteyêkî ra dima erdê Başûrî ra vejîyaye.

21ê tebaxa 1991î de dima ke hêzê leşkerî waranê gerîlayan ra şîyî hêrişê îşxalî vindertî la prosesêkê neweyî dest pêkerd. Zaxoyî ra heta Hewlêrî artêşa tirke yewînê xo yê leşkerî û îstîxbaratî ca kerdî û seba îşxalkerîya mende gama verêne eşte. Naye ra dima hêrişê îşxalî pê koordînasyonê îstîxbaratî, baregehê Başûrî û pê paştdayîşê hêzanê Başûrî ameyî kerdene.

'Şero pîl ê Başûrî'

Pê biranê hêzan ê mîyanneteweyîyan, artêşa rejîmê Saddam Huseyînî erdê Başûrê Kurdîstanî ra vejîyaye û dewleta tirke waşt ke na rewşa nedîyare seba xeniqnayîşê Têkoşînê Azadîye yê Kurdîstanî xo rê firsend bikera. Sere de dewleta tire hêzanê herêmîyan û globalan pê bedelê tesdîqkerdişê awanîya federalê Başûrê Kurdîstanî YNK û PDKyî ra waşt ke vera hêzanê PKKyî şer bikerê.

Bira ke hêzê teberî pabeyê ci bîyî 4ê teşrîna verêne ya 1992î de roniştişanê destpêkan ê Parlamentoya Başûrê Kurdîstanî de dîyaye. Têkilîya federasyonî ya bi rejîmê merkezî ya Bexdadî û şerê vera PKKyî rojdemê verênî bîyî. Roniştişê meclîsî de bira 'birakujîye' dîyaye. Bire ra dima 12ê teşrîna verêne de artêşa tirke hêzanê PDK û YNKyî reyde dest pê şerî kerd ke no şer sey 'Şerê Başûrî yê Pîlî' tarîxê kurdan de ame pênasekerdene.

Nê operasyonî rê nameyê 'Operasyonê Tankî' dîya çunke dewleta tirke pê tankanê xo bawr bîye. Dewleta tirke armanc kerdêne de bi taybetî Zap, Xakûrkê û Heftanîn de Başûrî ra gerîlayan veja. La vera xeta îxanetî xeta xoverdayîşî xo mojna ra û Gulnaze Karataş (Bêrîtan) 24ê teşrîna verêne ya 1992î de heta guleyê xo yê peyênî şer kerd dima zî seba ke pêşmergeyan ra teslîm nêba şehîd bîye. Nê serebûtî rengê şerî vurna. Şerê 45 rojan ra dima dima ke PKk û hêzanê Başûrî pêkerd artêşa tirke reyna xo ant serê xeta sînorî dima pê xîretanê Serekkomarê Tirkîya prosesê 'adirbirnayîşê 1993î' dest pêkerd. La mergê Ozalî ra dima seferanê hêrişanê îşxalî newe ra dest pêkerd.

'Sereştişê Zelê', 'Têgêrayîşê Çelîkî' û 'Atmaca'

1993 de ekîpê emîrel, Çîllere û Gureş ameyî serê karî, zimistanê 1994î de koyanê Kurdîstanî de şerêko çetin û xoverdayîşêko bêhempa koyanê Kurdîstanî de qewimîya. Artêşa tirke 28ê çelê yê 1994î de erdê Başûrê Kurdîstanî de hêrişêkê hewayî da destpêkerdene û seba seferêkê bînî amadekarîye dest pêkerde. Nameyê nê operasyonî zî 'Sereştişê Zelê' bi çunke Zelê baregehêko namdar ê gerîlayan bi.

Hêrişê îşxalî ser nêkewt coka artêşa tirke zimistanê 1995î de seba şerêkî amadekarîye kerde. Nê 'Têgêrayîşê Çelîkî' 21ê adare Newroze de dîya destpêkerdene. 35 hezar leşkerî tewrê operasyonî bîyî, çar hetê Başûrî ame îşxalkerdene, koordînasyonê şerî hetê 13 generalanê tirkan ra ame kerdene. Goreyê bîlançoya ARGKyî hêrişê îşxalî heta 2ê gulana 1995î dewm kerd û PDKyî zî paştî daye Tirkîya, 60 gerîlayî hêriş de şehîd bîyî, 800 leşkerê tirkî kişîyayî. Şerê 43 rojan de 200 sivîlê Başûrî ameyî qetilkerdene. 

6ê adara 1996î de artêşa tirke operasyonê Atmaca da destpêkerdene û Zap û Heftanîn dayî bombayan ver. Armancê dewleta tirke destvistişê Zapî bi. Murat Karayilanî heman kitabî ddde wina qala nê operasyonî kerde: ''Ma fam kerd ke Serekê Diyînî yê Fermandarîya Pêroyî Çevîk Bîrî operasyon îdare keno. Mi Girê Cûdîyî de operasyon koordîne kerdêne. Artêşa tirke pê teknîkê pîlî hêriş kerd la nêeşkaye debikewa warî. Gerîlayan taktîkê mewzî xebitna. Artêşa tirke pê gerîlayan nêeşkaye. Netîce de neçare mende ke hêzanê xo apey bianca.''

PDKyî bi aktîfî paştî daye 'Balyoz', 'Çekîçî' û 'Sandvîçî'

Artêşa tirke mabênê serranê 1990î de hînî her wisarî hêrişê îşxalî yê vera Başûrê Kurdîstanî amadekarîye kerde. 1997 de vera Başûrê Kurdîstanî di hêrişê pîlî ameyî kerdene; nînan ra yewîn Balyoz bi ke 50 hezar leşkerê tirkan tewrê nê operasyonî bîyî.

PDK bi hawayêkê aktîfî tewrê nê hêrişî bi. 16ê gulana 1997î de Hewlêr de gerîlayê PKKyî yê birîndarî, rojnamegerî, hunermendî û doktorî zî tede bi desan kesî hetê PDKyî ra ameyî qetilkerdene. Nê qirkerdişî sey Qirkerdişê Hewlêrî tarîx de cagirewt. PDKyî pê naye qîm nêkerd û qesra Saddam Huseyînî yê Sersingî sey baregeh pêşkêşê artêşa tirke kerd.

4ê hezîrana 1997î de dima ke gerîlayanê ARGKyî da helîkopterêkê artêşa tirke ro, çarenûsê şerî vurîya. Helîkopter de 11 leşkerê payeberzî yê fermandaranê hêrişî estbî. No çi anqara de sey erdkerzêkî bi. Peynîya 2,5 mengan de operasyonê Balyozî qedîya la 7ê temmuza 1997î de artêşa tirke 'Operasyonê Çekîçî' da destpêkerdene. Operasyon mabênê 25ê êlule-15ê teşrîna verêne ya 1997î de qewimîya û 10 hezar leşkerî tewrê ci bîyî. Pêşmergeyanê PDKyî paştî daye artêşa tirke ro. Hêriş ame pûçkerdene.

Serra 1998î de artêşa tirke ya îşxalkere vera gerîlayanê Eyaletê Amedî yê Amed, Çewlîg, Mûş û Bedlîsî operasyonê 'Muratî' da destpêkerdene. 24 generalê tirkî û 40 hezar leşkerî tewrê operasyonî bîyî.

Binkewtişo Pîl ê Erdogan û Buyukanitî

Wextê Komployê Mîyanneteweyî yê vera Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalanî de artêşa tirke Operasyonê Sandvîçî da destpêkerdene. Nê operasyonî de 1998 de artêşa tirke reya verên leşkerê xo hewayî ra ardî war. 

Peynîya 2000î de pîya bi bedilnayîşê stratejîyî yê Têgêrayîşê  Azadîye yê Kurdîstanî 7 serrî ''operasyonê teberê sînorî'' herra Başûrê Kurdîstanî de nêameyî kerdene.

5ê teşrîna peyêne ya 2007î de Erdogan şi Qesra Sipî û Serekê Amerîka Geroge Bushî reyde pêvînayîş kerd û vera PKKyî xeylêk sozê paştdayîşî girewtî. Badê nê pêvînayîşî vera Herêmanê Pawitişê Medya Wesayîtê Hewayîyê yê Bêmerdiman (ÎHA) yê ke hetê Amerîka û Îsraîlî ra ameyê viraştene dest pê firdayîşî kerd.

2ê kanûne ya 2007î de artêşa tirke xeta sînorî yê Çelê ya Colemêrgî de dest pê hêrişê îşxalî yê vera Zapî kerd. 16ê kanûne de pê 50 teyaranê şerdî Qendîlî ra heta Zapî warê gerîlayan ameyî bombardumankerdene. Roja bînî artêşa tirke herêma Gelîye Reşî yê Xakurê de pîya bi yewîya 500 kesan bi tanq, helîkopterê kobrayî û teyarayanê şerî dest pê operasyonê erdî kerd. Artêşa tirke ya ke raştê xoverdayîşê gerîlayan ameye 19ê kanûne de peyser ancîyaye.

Seba serkewtişî kewtî Zapî la derbê pîlî werdî

Hêrişo esasî 20ê sibate ya 2008î de ame kerdene. Zapo ke Qerargehê Merkezê HPGyî tede yo ame bombardumankerdene. Hetê bînî ra yewîyê artêşa tirke erdî ra zî kewtî herra Başûrê Kurdîstanî. ''Yewîya komandoyê koyî'' û  ''tîmê têgêrayîşê taybetî'' yê ke hûmara înan 10 hezarî ra zafêr bî bi heme îmkananê teknîkî û paştdayîşê hewayî kewtî herra Başûrî. Hetê bînî ra zî televîyonan de genaral û ''pîsporanê stratejî'' vatêne ''Narey heta PKK meqedîyo do peyser nêro agêrayene, artêşe pakîya hamnanî kena''.

La no serkewtiş têna manşetanê medyaya tirkî de mend. Artêşa tirke debeya verêne pêkewtişê verên ê Çîya Reşî de  girewt. Dima ra cepheyanê bînan de zî derbî girewtî têna yew şansê înan bibi peyserancîyayîş. 29ê sibate de peyser ancîyayî û seba ke ganê xo xeslinayo no sey serkewtişî monayêne. Buyukanitî peyserancîyayîş sey ''Senî ke mîyî rûnî ra biancî ma ancîyayî'' da eşnawitene. Çapemenîya kurdan zî bi manşetê “Siwar hatin peya çûn” destanê Zapî da eşnawitene. Goreyê bîlançoya HPGyî 125 leşkerê tirkî merdî, bi seyan zî birîndar bîyî û kobrayêk dîya war. Nê pêkewtiş û bombardumanan de 9 gerîlayî şehîd bîyî.

24ê temmuza 2015î: Konsepto Newe

''Prosesê çareserî û haştîye'' de heta hamnanê 2015î vera Herêmanê Pawitişî yê Medya hêrişî nêameyî kerdene. Hêrişo verên 30 hezîrane ya2015î de ame kerdene ke ameyêne manaya qedîyayîşê adirbirnayîşî yewhetî yo ke 2013î ra nata ameyêne domnayene. Hêrişo tewr pîl yê dewleta tirke yê vera hera Kurdîstanî 24ê temmuze ya 2015î de ame kerdene.

Leşkerê tirkan Yalçin Nane  23ê temmuze de sînorê Sûrîye de hetê çeteyanê DAÎŞî ra ame kiştene ke ke eleqaya nayî bi hêzanê kurdan çînêbî. Dewleta tirke nameyê hêrişî sey ''Operasyonê şehîd Yalçinî'' na pa. Na lingêka muhîme ya şerê psîkolojîkî û propagandaya leymine yê dewleta tirke bî.

Herêmê Qendîl, Metîna, Heftanîn, Avaşîn, Xakurkê, Xinerê, Garê  yê Herêmanê Pawitişî yê Medya pê 50 teyarayanê şerî ameyî bombardumankerdene. Hêrişê ke hema heme her şewe ameyêne kerdene sîvlî zî hedef girewtêne. Hêrişê vera dewanê Bianrê Qendlî yê 1ê tebaxe de dewa Zergelê de 8 kesî ameyî qetilkerdene.

Cengê Heftanîn o ke vîrê îşxalkeran ra nêşino

2020 de artêşa tirke planê neweyî yê îşxalî vistî dewre.  14-15ê hezîrane de vera Heftanîn hêrişêk dîya destpêkerdene. Seranserê Heftanîn pê teyaran, tanqan  û topan ame bombardumankerdene. La gerîlayan bi taktîkanê zengînan artêşa tirke tarûmar kerd. Badê xoverdayîşê tarîxî yê Heftanînî 10 sibate ya 2020î de pê 42 teyrayanê şerî vera Garê hêriş ame kerdene. Hêrişo ke 13 sibate de qedîya de HPGyî da zanayene ke 15 gerîlayî şehîd bîyî û 37 leşkerê tirkî ameyî kiştene. 12 leşkerê ke sey esîran destê HPGyî de bî ê zî hêrişê hewayî de merdî.

Dewleta îşxalî 24ê nîsane ya 2021î de serrgêra Qirkerdişê Armênîyan de vera Herêmanê Pawitişî yê Medya newe ra hewa û erdî ra hêrişê îşxalî da destpêkerdene. Baldar o ke hêrişê vera Metîna, Zap û Avaşînî badê pêvînayîşê selahîyetdaranê Tirkîya û Amerîka ame kerdene. Bi hewayêkê hemwaxtî qereqolanê sînorî yê Rubarok, Elemon, Kopkî û Otluca ra eştişê topan dest pêkerd. Artêşa tirke narey zî raştê xoverdayîşê gerîlayanê HPG YJA Starî ameyî. Dewleta tirke ya ke 1983î ra nata vera Başûrê Kurdîstanî hêrişê îşxalî kena do narey zî hetê gerîlayan bibo tarûmar.