Tewirê qeweyan o ke awankerdişê Komara Tirkîya ra verî estbî û nasnameyê kurdan de cayê ci estbi awankerdişê dewleta tirke ra dima ame înkarkerdene.

Qeweyê kurdan o ke ewro nameyê ci ame kerdene sey ''Qeweyê Menengîçî'' û ''Qeweyê Kizwanî'' Amed, Semsûr, Mêrdîn û Êlihî de ameyêne berardene, Osmanijî wayîrê ci vejîyayî û destpêkê serra 20. de Ewropa û zaf cayanê dinya de ame rotene.

Ganî qeweyê menengîçî bi nê qeweyî nêro têmîyankerdene ke yeno vatene eslê xo de Etîyopya ra yo, raya verêne Yemenî de ame viraştene û bi erebkî ci rê ''Elqahwah'' yeno vatene.

Qeweyê kurdan mabênê serranê 1830î û 1930î de Fransa de bi nameyê ''Chicorée au Kurde'' ameyêne berardene. Dima ke dewleta tirke ameye ronayene bazirganîya ci ame kerdene û nameyê ci ame vurnayene bi ''Qeweyê Tirkan''.

Nê qewe û kulturê ci serra 2013î de bi nameyê ''Qehweyê Tirkan'' kewt Lîsteya Mîrasanê Kulturî yê UNESCOyî.

Qewe dara fistiqî ya menengîçî ra yeno viraştene. Tede kafeîn çin o. Etîketê ci ser o fotografê şerwanêkê kurdî esto ke yeno texmînkerdene ke aîdê seserra 15. o.

Wexto ke qeweyê kurdan şîyo Fransa Ewropa de hema qewe çinêbi. Naye ra qeweyê kurdan Fransa de cayêko taybet gêno.

Dima ke bi qirkerdiş û qetlkerdişî mîrasê kulturî yê kurdan ameyî talankerdene û înkarkerdene, erjî bi temamî vîndî bîyî. Qeweyê kurdan o ke Fransa de ameyêne berardene ci ra têna etîketê ci mend. No etîket hema zî înternet ser o bi temsîlê kulturî û berardişê dewirî yeno rotene. Qeweyê kurdan her çiqas nasnameyê ci amebi girewtene zî Kurdîstanî de zaf keyeyan de û qewexaneyan de yeno berardene.