Estanika Pepûgî Kurdistan de, bitaybetî mintiqayanê kurdanê kirmancan – tabî kurmancan de zî - de zaf yena vatene.  Estanika Pepûgî estanikêda trajedîk a. Na estanike demanê verênan ra ameya vatene û az bi az ameya reşte roja ewroyî. Zaf varyantê na estanike est ê. Mintiqa bi mintiqa, heta dewe bi dewe na estanike bedilîyena. Tayê varyantanê estanike de layik beno beno pepûg û tayê varyantanê estanike de zî kêneke bena pepûge.

Estanika Pepûgî estanikêda zaf kehen a. Tayê cayan de pepugî ra vanê “kekû“, “kekûk“, “kekû“ , “pepu“ û “pepuk“ zî. Bingeyê estanike de heskerdişê waye û biratîye, ezebê/janê wicdanî û bedilîyayîş ca gênê.

Estanike Pepugî wina ya:

Estanike Pepugî

Rozê jû dewe de waye ve birayî benê. Ê wazenê ke şêrê xo rê birrî ra kengeran arê kerê. Cêr ro kûnê ra orojîya koyî, pede-pede kengeran kenê arê, sonê. Bira kengeran pê pîz vezeno, pê kardî birrneno. Waye turik eşto ra xo doşî, çi ke birayî da ci, erzena zereyê turikî.

Xeyle wext ke vêreno ra, şîye ke bena ra dergî, yenê hênîyê ser, bira vano: 

- Wayê! Bê, ma tenê raworoşîme, hem awa xo bisimîme, hem kî kengeranê xo de nîyadîme, ma xeyle kerdê arê!

Waye vana:

- Eya bira, îta ronişîme, tey nîyadîme. 

Hurdimêna pîya nisenê ro, turikî kenê ra, tey seyr kenê ke tewa tede çin o. Bira qarîno, hêrs beno, vajîno waya xo de. Vano: 

- Ney, wayê çêvesayê, to hende kengerî çitur werdî, qedenayî?

Waye ke zaf sermayena nêzanena ke se vazo, çi cewab bido. Vana:

- Mi kengerî nêwerdî. Heq bo, Pîr bo ke mi kengerî nêwerdî. Ti nêvana ez hende kengeran çitur wen, qedenen.

Ci rê jîyare û dîyaran dekernena, bira îman nêkeno, peynîye de teselîya xo ke ci ra kûna, vana:

- Eke to ve mi îman nêkena, kardî bicê, zereyê mi raqilasne, tey nîyade. Bi çimanê xo bivîne, mi kengerî werdî, nêwerdî.

Bira yo hêrs ra kardî cêno, zereyê waya xo qilasneno ra, tey qayît beno ke jû kengerî ra qederî tewa tede çin o. Heta aqil yeno sere, binê turikî de nîyadano ke, çi feyde! Turik dirîyaye bîyo, têde kengerî ginê war o, vano:

- Wayê, vatena to raşt a, binê turikî dirîyaye bîyo, têde ci ra ginê war o. Rawurze, ma newe de şîme, arê kerîme.

Dest kûno ci, nîyadano ke ci ra veng nêvejîno. Hîna fam keno ke waya xo kişta. Dinya xo bena tarîye, nêzaneno ke se bikero. Niseno ro, meyîtê waya xo ser o berbeno, şîyare vano. Teselîya xo ke kûna, uza ci rê mezelê kineno, waya xo dano we. Dest û payan keno xo ver ra, koyî ser de dewe ro nîyadano. Lingê xo nêcênê şêro dewe. Xo bi xo vano, “Ez çi rîy ra şêrê dewe? Ez ke nika şêrî, may û pîyê mi ve dewe mi ra se vanê? Waye mi ra pers nêkenê?”

Vejîno ro nîsangê jîyare ser, minete keno, vano:

- To het de ke na mineta mi vêrena, tewayê mi ke to de esto, eşkera be! Ez nika teyr bibî, firr bidî, gilê ko bi koyan ra bifetilî, serba derdê waya xo wisar bi wisar binalî, biwanî.

Çitur ke beno, xafil de perrî nisenê pa, beno ve teyr, kûno tonê Pepûkî. Pepûk firr dano, koyan ser sono, vano:

- Pepo! Keko!

Kamî kişt? 

Mi kişt!

Kamî şut? 

Mi şut!

Pepo! 

Keko!

Awa, nawa, welatê ma de, wisar ke ame, Pepûk nîseno gilê dare û beran ra, ko bi koyan fetelîno, derdê waya xo rê henî waneno.*

Dîmensîyonê Hîsî û Kulturî yê Estanike

Estanike Pepugî seke ma cor ra vat, hama-hama heme mintiqayanê Kurdistanî de yena vatene. Bi vatişêko bîn cayo ke nebatê kengerî beno kewe de miheqeq na estanike zî domanan rê yena vatene. Na estanika yew keyeyî ya û bitaybetî estanika way û birayî ya û edebîyatê fekkî de cayêko muhîm gêna. 

Estanike de çîyo ke tewr zaf têsîrê merdimî keno qismo peyên o, wendişê pepugî yo. Kurmancî û kirmanckî de no qisim wina yo:

Kirmanckî:

Pepo keko

Kamî kîşt

Mi kîşt,

Kamî şut

Mi şut,

Pepo keko

Kamî kinit

Mi kinit

Kamî dard we

Mi dard we.

Kurmancî:

Pepûk!

Kê kuşt, min kuşt,

Kê şûşt min şûşt.

Kê veşart

Min veşart

Pû pû pû pû pepûk pepûk

 

Nê vateyî dejê estanike zaf rût danê teber û têsîrê goşdaran kenê.

Estanika Pepûgî teyna sey estanike, sey edebîyatê fekkî nêmenda, hunerê sey edebîyat û muzîkî de zî  xo rê ca dîyo. Mavajê, muzîkî de deyîra Ferhat Tunçî "Uçurum" na babete gêno ra xo dest. Reyna edebîyatê kirmanckî de warê kitabanê estanikan de kitabê Alî Aydin Çîçekî “Pepûk“, kitabê şîîranê Umer Faruq Ersozî “Kekû“ û reyna romanê Deniz Gunduzî “Kilama Pepûgî“ de zî xo rê ca dîyo. Nê kitabanê corênan ra kitabê Deniz Gunduzî “Kilama Pepûgî“ edebîyatê kirmanckî de cayêk muhîn gêno. Çunke no roman edebîyatê kirmanckî/zazakî de romano tewr verên o.

Estanika Pepûgî, paçeyê mîrasê kulturê dewlemend  ê kurdistanî yo. Hem  bi estanika xo ya xemgîne û hem zî bi temayanê xo yê alemşumûlî têsîrê goşdaran kena û wina aseno ke hîna do az bi az biherikîya û biciwîya.

---

* Çimê: Sanika Pepûgî; Arêkerdox: M. Dogan, Mintiqa: Pilemurîye