Hêrişê dewleta tirke yê vera ziwanê kurdkî demê peyênî de zêdîyayî. Têna aşmêke de bi desan kesî seba ke deyîrê kurdkî vatî yan zî bi deyîranê kurdkî govende girewte ameyî destbendkerdene û tepiştene.

Polîtîkayê dewleta tirke yê vera kurdkî newe nîyê. Wextê ronayîşê Komere ra nê zextî plankerde yenê kerdene.  Gamê verênî bi Planê Şark Islahatî ameyî eştene. Dima ra bitaybetî xeylêk waranê Kurdîstanî de Ocakê Tirkan û Keyeyê Şarî semedê asîmîlekerdişê kurdan  ameyî ronayene.

Bado ke kurdkî heme Tirkîya de ameye qedexekerdene. Bitaybetî vera cinîyan ê kurdan xebatî ameyî kerdene ke verî cinîyî bêrê asîmîlekerdene. Îqtîdaran zanayêne ke eke asîmîlasyonê vera cinîyan ser bikewo verê tirkkerdişê heme komelî beno a. Çîyo ke bi Ocakanê Tirkan û Keyeyanê Şarî nêeşkayî bîfînê dest wextêk dima kerd ke bi destê Turkane Saylan bi projeyê Kardelenler bikerî.

Turkane Saylan bi projeyê Kardelenlerî kerd ke Kurdîstan de bi seyan cinîyan ê kurdan asîmîle bikero û înan bikero tirk. Dewleta tirke ya ke bi projeyê Kardelenler zî waştişê xo nêfîna dest narey kampanyaya 'Haydi Kizlar Okula' daye destpêkerdene. Bi na kampanya serê cinîyan ra xebatî rayra berdî. Hetêkî ra xebatê asîmîlasyonî ameyênî rayraberdene û hetê bînî ra seba ke kurdkî warê komelkî û cuya rojane de mero qiseykerdene zext fîna dewre. Heta ewro bi hezaran kesî seba ke kurdkî qisey kerd hetê dewlete ra û grûbanê xi yê faşsîtan ra ameyî qetilkerdene.  Bi des hezaran kurdî seba ke kurdkî qisey kerd yan zî kinckê neteweyî yê kurdan kerdî piray ameyî tepiştene.

Mengêke de 20 kesî ameyî tepiştene

Hewteyê peyênî yê 2024î  de zextê vera kurdkî û kulturê kurdan resayî merhelaya bîne. Nê zextê ke verî hend medaya de nêameyêne vînayene kewtê rojdemê Tirkîya.  Têna manganê temmuze û tebaxî yê  2024î de  seba ke govende girewte û deyîrê kurdkî vatî 20î ra zafêr kesî ameyî tepiştene û seyî ra zafêr kesî zî ameyî destbendkerdene.

24ê temmuze: Mersin de 9 kesanê ke bi deyîranê kurdkî govende girewete ameyî destbendkerdene; wesayîtê desbendkerdişî de deyîra "Ölürüm Türkiye'm" ameye cinayen e û mehkeme de ameyî tepiştene.

26ê temmuze: Agirî de 6 kesanê bi kincanê neteweyîyan veyve de govende girewte ameyî destbendkerdene.

27ê temmuze: Esenyurt, Gazî Osman Paşa û Arnavugkoyê Îstanbulî de polîsan eşt keyeyan ser seba ke veyveyan de govende girewte 13 kesî destbend kerdî, 11 kesî ameyî tepiştene.

27ê temmuze: Aydin de leşkerêk seba ke demê ravîyarteyî de veyveyêk de govende girewte ame destbendkerdene û tepiştene.

27ê temmuze: Sêrt û Êlih de sereştişê keyeyan de seba ke demê ravîyarteyî de veyveyêkî de govende girewte 6 kesî ameyî destbendkerdene.

29ê temmuze: Colemêrg de polîsan hîrê taxan de eşt veyveyan ser û muzîsyen û wayîrê veyveyî zî tede xeylêk kesî destbend kerdî.

29ê temmuze: Wan de xeylêk kesanê ke bi govende destbendkerdişê govende proteste kerdêne  ameyî destbendkerdene.

1ê tebaxe: Amed de 7 kesî rîyê govende ra ameyî destbendkerdene.

6ê tebaxe: Osmanîye de 5 kesanê ke veyveyêkî de govende girewte ameyî destbendkerdene.

14ê tebaxe: Esenyurtê Îstanbulî de polîsan eşt veyveyî ser 8 kesî destbend kerdî.

15ê tebaxe:  Îstanbul de 5 kesê ke  şinî veyve û otoban de govende girewte ameyî destbendkerdene.

22ê tebaxe. Balikesir de 3 karkaranê înşaatî ke parke de deyîra kurdkî goştarî kerdêne ameyî tepiştene.

Nê destbendkerdişî 2024î de nêameyî kerdene. Serranê ravîyarteyan de zî seba ke deyîrê kurdkî vatî muzîsyenî û kesanê ke muzîsyenî goştarî kerdî ameyî destbendkerdene. Heta seba ke kurdkî deyîrî vatî yan zî goştarî kerdî tay kesî ameyî qetilkerdene.

Hîrê kesî ameyî kiştene

2ê gulana 2023yî de Kadikoyê Îstanbulî muzîsyenê kuçeyan Cihan Aymazî seba ke deyîra kurdkî vate ame kiştene.

31ê gulana 2020î de Anqara de ciwano bi nameyê Bariş Çakanî seba ke deyîra kurdkî goştarî kerde ame kiştene.

2011  de Anqara de Emrah Gezerê ke mekanêk de deyîra kurdkî vatêne seba ke kurdkî vano hetê polîsî ra ame kiştene.

Diznayîşê deyîranê kurdkî

Zextê dewleta tirke yê vera kurdkî têna bi çînkerdişê kurdkî û çînkerdişê tradîsyonê kurdkî sînordar nîyî. Eynî wextî de deyîranê kurdkî zî kenê tirkî. Nîno zanayene ke heta nika çend deyîrê kurdkî açarîyayî tirikî la bi hezaran deyîrê kurdkî yê ke açarîyayî tikrî sey 'Muzîkê Şarî yê Tirkî'' ameyî teqdîmkerdene. Deyîra ''Ölürüm Türkiyem'' ya ke nezaret de sey metodê îşkenceyî dîyena goştarîkerdene, a zî deyîra kurdkî ra ameya girewtene.

Tay deyîrê ke kurdkî ra açarîyayî tirkî wina yê:

Ax Weylo / Yaylanın Soğuk Suyu

Ax Kurdistan Kurdistan / Gülistan Adın Dillere Destan

Rabe Cotkar / Beyaz Gül, Kırmızı Gül

Delil Doğan’ın Abisi Mazlum Doğan Anısına yaptığı Canê Canê / Caney Caney

Çavit Ciwana Leyla / Çavuş Kızı Leyla

Çiya bi Berf û Dûman e / Zurnacı İbo Dayı

Çi tolaz û serseri / Sarışınsın

Dêra Sorê / Dağlar Duman Oldu

De Lori Lori / Güneşli Yarınlar / Şey Yani

Di Dinê de Sê Tişt Hene / Bu Dünyada Üç Şey Vardır – İbrahim Tatlıses

Edlê Rabe / Yaylalar

Ey Niştiman 1947 / Hesen Zîrek – Ankara’nın Taşına Bak 1970 / Ruhi Su

Evina Min / Uzun Uzun Kamışlar – İbrahim Tatlıses

Ez Kevokim / Hele Yar Zalim Yar

Ha Berde Lawo Destê Min Berde / Makaram Sarı Bağlar

Henê Bînin Teyştê Kin / Kınayı Getir Aney

Lorke Lorke / Diyarbakır Güzel Bağlar

Lê Dotmam / Ben Yetim – Emrah – İbrahim Tatlıses

Le Nazê / Naze – İzzet Altınmeşe

Lê Xanim Xan Xanimê / Le Hanım – İzzet Altınmeşe

Lê lê Rindikê / Kara Üzüm Habbesi – İbrahim Tatlıses

Nabikeve / Bu Tepe Kumlu Tepe

Miho / Göç Göç Oldu

Marjan – Kevirê Dil 1960 / Ajda Pekkan – Baksana / Talihe 1977 Kai Warner’s Oriental Express – Fly Butterfly

Porzerin / Toycular

Sînemê / Zap Suyu

Seyran Mangî / Ağlama Yar

Tu Bedewî Tu Delalî Leyla / Leyla – Özcan Deniz

Xane û Xwedê da / Ben Anayım – Ceylan / Ben Babayım – Azer Bülbül

Ximxime Torîvanê / Ağrı Dağından Uçtum

Yallah Şofêr – Hesen Zîrek / Yallah Şoför – İbrahim Tatlıses

Yek Mûmik Du mûmik / Bir Mumdur – İbrahim Tatlıses

Zara / Öleyim – Mahsun Kırmızıgül

Hay gîdyê Xeydokê / Siverek Asmasıyam

Desmala min / İpek Mendil