Gefê îşxalî yê vera Rojawanî û rewşa herême- III

Dewleta tirke 2018 de Efrîn û 2019 de Serêkanîyê û Girê Sipî îşxal kerdî. Herêmanê îşxalkerdeyan de rewşe senîna?

Ma na dosyaya xo de rewşa peyêna ya herêmanê ke hetê dewleta tikre û çeteyanê ci ra ameyî îşxalkerdene genê dest.

Kantonê Efrînî: Efrîno ke 5 serrî yo binê îşxalê dewelta tirke û çeteyanê ci de yo xeylêk sûcê tecawuz îşkenceyî ameyî kerdene.  5 serran de 663 kesî pê îşkenceyî ameyî qetilkerdene, 8 hezar 644 kesî ameyî remanyene, nameyê dewan, cayanê roniştiş, bi desan mekananê tarîxayan yê kurdkî ameyî bedilnayene û xozaya herême ameye çînkerdene. Hetê çeteyanê îşxalkeran ra  hendê 12 hektran baxçe û daristanî ameyî vêşnayene. 367 darî ameyî birnayene. 13 hezar û 500 darî ameyî vêşnayene. 300 herarî ra zafêr çete û keyeyê înan  ê ke Turkmenîstanî ra heta xeylêk herêmanê bînan ra ameyî ardenê, Efrîn de ameyî cakerdene. Dewan û merkezê Cindirêsê, Şiyê, Raco, Mabata, Şera û Şêrawa yê ke pabesteyê Efrînî de yê 50î ra zafêr baregehê îşxalî est ê. Nê cayan ra herême ke binê îşxalî de nîyê û tede macîrî est ê, tim yenê bombardumankerdene.

Serêkanîyê û Girê Sipî: Serêkanîyê û Girê Sipî yê ke binê îşxalî de zî rewşe cîya nîya. Pê hêrişanê 9ê teşrîna verên a 2019î 400 hezarî ra zafêr kesî mecbûr mendê ke bar bikerê.  Sûcê dewleta tirke û çeteyanê înan çend zêdîyayî, barkerdiş zî zêdîya. Goreyê eşkerayîya Komîteya Macîran a Serêkanîyê yê 8ê teşrîna verêne ya 2022yî  185 kesî ameyî remnayene, 325 kesî raştê îşkenceyî ameyî, tewr tay 5 kesî bi îşkenceyî ameyî qetilkerdene. 92 tepişteyê teslîmê Tirkîya bîyî ke înan ra 48 kesî raştê cezaya muebetî ameyî. 11 kesî ameyî îdamkerdene û 56 kesî ameyî qetilkerdene. Serêkanîyê de 72 teqayîşî qewimîyayî , doman û cinîyî zî tede 145 sîvîlan dinyaya xo bedilnaye û 300yî ra zafêr kesî birîndar bîyî.

Herêmanê îşxalkerdeyan de vera domanan û cinîyan sûcê îşkence, tecawuz û bizorî binê çeke girewtişî yenê kerdene. Rêxistina Huqûqî ya Maitî ya Misirî raporê xo yê sûcanê vera domanan ê adara 2021î vatbi 1316 domanî gerîyayî binê çeke. Efrîn de 96 cinîyî pê îşkence ameyî qetilkedene û bi seyan cinîyî zî hetê çeteyan ra ameyî remnayene û raştê tecawuzî ameyî. Domanî zî pê îdeolojîya îslamê radîkalî yenê perwerdekerdene û bizor gerîyenê binê çeke. Serêkanîyê de goreyê raporê 8ê teşrîna verên a 2022yî  îşxalî ra nata 68ê înan cinî û 42ê înan domanî 511 kesî ameyî tepiştene û 11 cinîyî ameyî qetilkerdene. Ma xebera xo yê 11ê çeleyê 2021î bi belgeyan weşanabi ke mektebanê Serêkanîye û Girê Sipî de binê nameyê îmhakerdişê mayînî de perwedeyê şerî dîyeno domanan.

Herêmanê îşxalkerdeyan de tewr zaf sûcê polîtîkayanê bedilnayîşê demografîkî yenê kerdene. Çeteyî û keyeyê înan herême de yenê cakerdene.  Nameyê cayan yenê bedilnayene. Ziwanê perwerde û fermî tirkî yo. Her ca de beyraqê dewleta tirke ameyî daliqnayene û dezgehê tirkan bîyî warê rantî. Nasnameyê tirkî ameyî vetene û pere sey lîraya tirkî ame bedilnayene. Mektebî pabesteyê Wezîrîya Perwerdeyê Tirkî yê û  kincê tirkan yenê piraykerdene. Mekanê tarîxî yenê texrîbkerdene û esarê ke ameyî diznayene ameyî berdene Tirkîya.  59 cayê tarîxî ameyî vêşnayene eserê ci ameyî diznayene.

Herêmê bînî: Herêmê sey Îdlîb, Ezaz, Bab û Cerablusî ke binê îşxalî de yê zî binpaykerdişanê heqanê giranî qewimîyenê.  Nê herêmî hetê dewleta tirke ra semedê  grûbanê sey DAÎŞ û El Kaîde sey herêmanê perwerde û roniştişî şuxulyenê.