Serekwekîlê Meclîsî yê DEM Partî û Endamê Heyetê Îmraliyî Sirri Sureyya Onder Nêweşxaneyê Florence Nightingale dinyaya xo bedilnaye. Onderî 18 rojî yo nêşwexane de têkoşînê cuye dayêne.

Sirri Sureyya Onderî ke Tim vatêne ''Haştîye do rojêke miheqeq bêro, ma do heta a roje têkoşînî cameverdê'' nameyanê muhîman ê têgêrayîşê sîyasîyî yê kurdan û pawitoxanê komelê demokratîkî ra yew bi. Eynî wextî sey temsîlkarêkê westayî yê huner û mîzahî vejîya vernî. Ondero ke nuqtaya pêresayîşê huner û sîyaset de bi, prosesanê haşîtye de rolo kîlît girewt xo ser û her wext bi tewirê xo yê pêt û waştoxê haştîye û dîyalogî bale ante xo ser.

Qerarê sosyalîzmî

Sirri Sureyya Onder 1962 de Semsûr de ke her kes kurd o, sey domanê tirkmenî ame dinya û hema heşt serre bi babîyê ci dinyaya xo bedilnaye. Babîyê Onderî ronayoxanê rêxistina Partîya Karkeran a Tirkîya (TÎP) yê Semsûrî ra yew bi. Hetê dayîka ci pabesteyê têgêrayîşê Nûrcûyan bi. Onderî roportajêkê xo de wina vat bi, ''Hetê babîyê ma sosyalîst, hetê dayîka mi Nûrcû bi, wird zî teberê sîstem de bî. Mi îslam sarisna la mi peynî de sosyalîzm de qerar girewt.''

Serrê zîndanî

Onderê ke serranê mektebê werteyî de fîkê çepî sarisnayî, serranê lîse de tewrê grûbanê sosyalîstan bi. 1978 de hema wendekarê lîse bi wextê protestokerdişê Qirkerdişê Mereşî de tepişya.

Badê lîse Fakulteyê Zanayîşanê Sîyasîyan ê Unîversteya Anqara qezenc kerd. Anqara de mîyanê ''sîyasetê şorişgêrî'' de cagirewtişî rê dewam kerd. Wextê Debeya 12ê Êlula 1980î de 18 serre bi. Darbe ra dima têkoşînê ci yo sîyasî dahîna bi xurt. Serra bîne rîyê xeberanê sîyasîyan ra ame destbendkerdene û tepiştene. Zîndanê Mamak, Ulucanlar û Haymana de mend. 7 serrî zîndan de mend û raştê îşkenceyî ame, tewrê grevanê vêşanîye bi.

 Sînemadar û sîyasetmedar

Ondero ke badê zîndanî Îstanbul de ca da xo tîya kayondarîye zî tede xeylê xebetê cîya cîyayî kerdî û dima ra dest pê nuştişê senaryoyî kerd. Eleqeya Onderî yê semedê sînema û senaryoyî bi fîlmê ''Duvar'' dest pêkerd. Onderî vîrê komelkî û hîkeyeya xo ya şexsî kerdî yew. Onderî bi perwerdeyê ke girewt estetîzêkerdişê hêrsê xo mûsa û wina îmza eşt binê fîlmê xo yê verênî Beynelmîlelî.

Onderê ke bi fîlmê Beynelmîlelî (2006) eleqeyo gird dî, dîma ra fîlmanê sey  O… Çocuklari, Dugun Dernek û Yeralti de sey senarîst, rejîsor û kaykerdoxî ca girewt.

Ondero ke 2011 de kewt mîyanê sîyasetî û sey wekîlê Partîya Haştîye û Demokrasîyî (BDP) yê Îstanbulî ame vîjnayene, 2013 de mîyanê ronayoxanê Partîya Demokratîke ya Şaran (HDP) de ca girewt û sey hetkarê hemkaranê partî xebitya.

Semedê Onderî meseleya kurdan têna meseleya kurdan nîya. Tede heme probelmê bînî yê Tirkîya est ê.

Mesajê Rayber Apoyî dayî eşnawitene

Sirri Sureyya Onder pêvînayîşanê haştîye yê mabênê serranê 2013-2015 Heyetê Îmraliyî de sey aktorê muhîmî ca girewt, tewrê pêvînayîşanê bi Rayber Apoyî bi û seba ke paştî bidîyo prosesî rolê xo kay kerd.

Onderê ke 2013 de wextê protestoyanê Parka Gezî de xo eşt verê makînayanê karî bi vatişê ''Ez wekîla daran a zî'' bi sîmgeyê xoverdayîşî.

Newroza 2013yî de vengdayîşê Rayber Apoyî yê ''Wa vengê çekan bêrê birnayene'' Amed de wend. Newrozanê 2014 û 2015 de reyna mesajê Rayber Apoyî şarî rê dayî eşnawitene.

Wextê pêvînayîşanê ''prosesê  çareserî'' yê 2015 de  metnê Mutabakatê Dolmabaçeyî zî hetê Onderî ra ame wendene. La badê serkewtişê HDPyî yê vîjnayîşê 7ê hezîrana 2015î Erdoganî mutabakat betal kerd.

Dima ra vera Herêmanê Pawitişî yê Medya û HDPyî hêrişî zêdîyayî. 2016 de destnêpadayîşê xeylê wekîlanê HDPyî ame wedaritene û wekîl sîyasetmedarî zî tede bi seyan kesî ameyî tepiştene. Mîyanê înan de Onder zî bibi ke aktoranê muhîman ê prosesê çareserî ra yew bi.

Rixmê bedelan bawerîya xo vînî nêkerde

Gama ke Onder ame berdenê Zîndanê Kandira, dekewtişê zîndanî de vat, ''Gewimîyayîşê xirabî bibê zî rojê rindî ma pawenê.'' Onder 2019 de serbest ame veradayene û reyna mesajê têkoşînî dayî û waştişê haştîye ard ziwan. Onderî emrê xo de zaf bedelî dayî la çirey çîyo ke nêweşt nêkerd.

Heta nefesê xo yê peyênî xebeta haştîye rayra berde

Onderî badê tehlîye meseleyanê weşîye de eleqedar bi la têkoşînî ra zî dûrî nêkewt. Onder sey wekîlê DEM Partî ame vîjnayene û xebetanê haştîye û dîyalogî rê dewam kerd. Badê vengdayîşê Serekê MHPyî Devlet Bahçeliyî yê 22ê teşrîna peyên a 2024î Onderî reyna Heyetê Îmraliyî de cayê xo girewt. Rixmo ke doktoran ra vat o gerek bi arisîyo, Onderî vat,'' Xebeta semedê haştîye terapîya tewr hol a''  û xebetanê xo rê dewam kerd.

Onder 15ê nîsane badê krîzê qelbî nêweşxaneyî rê ame wedaritene. 21ê nîsane de Rayber Apoyî bi destê Heyetê Îmraliyî semedê Onderî mesajêk şawit. Mesaj wina yo:

''Bi Sirri Sureyya Onderî mesaîyê ma yê 12 serran est o. Muhîmîya ke o kirişeno na ya: O sey tirkmenê semsurijî tadsîyonê Baba Îshakî temsîl keno. Cehdkerdişê haştîye yo gird mojna komelî. Komel de verhukmî şikit, meclîs û kuçe de zî şikit. Çîyê ke şexsê ey de ameyî ciwîyayêne gen û kulturê Anatolîa yo.  Haştîya ke ma vanê zî caardişê genan û tradîsyonê tirmenan o. Onder kesêko winayên o û eslê tirkmenîye zî no yo: Nasnameyo tewr hol ê haştîye, kulturo tewr hol ê haştîye. No tam eqsê sîyasetê dişmenîye yo. Kulturê Onderî yê vera çîyanê negatîfan muhîm o. O eşkeno çîyanê xiraban biaçarno çîyanê holan.Ez vînena ke her kes şino nêweşxane û heskerdiş û pabestayîşê xo mojneno ra. Pabestîyayîş bi pratîkê cehdkerdişê haştîye beno. Ez reyna vana wa derbazî bo. Ez hêvî kena ke helêke cuwa ver bibo weş û bicoşî û hêzdar tewrê ma bibo.''

Sirri Sureyya Onder prosesanê haştîye û dîyalogî de sey sîyasetmedaranê tewr muhîman ra yewî yo ke eşkeno mîyançîye bikero, tarîx de cayê xo girewt. Rolê ci yê Heyetê Îmraliyî bi sembolê dewrî ke Tirkîya haştîye rê tewr zaf nizdî bîye. Semedê sîyasetê Tirkîya û şarê kurdî bi ziwanêk, vîrêk û wîjdanêk.