Şêx Seîdê Pîranî

Şêx Seîd eslê xo de yew kurd ê kirmanc o û bi kirmanckî/zazakî qisey keno. Ey bi kirmanckî kurmanckî, erebkî, fariskî û tirkî zî zaf başzanitêne.

Şêx Seîd serra 1865 de Xinis-Palu de ameyo dinya.  Şêx Seîd di reyî zewajîyayo. Zewajo verên Emîne xanime reyde keno û nê zewajî ra hîrê laj û çar zî kenayê xo bene. Şêx Sedî wexto ke Xinis ra koçê Pîranî keno rayîr de Xanima xo Emîne nêweş kewena û mirena. Wefatê Emîne Xanime ra dima Şêx Seîd kenaya Xalît Begê Cibranijî Fatma Xanime reyde zewejîyeno. Nê zewajî ra teyna yew domanê xo, Ehmed, yeno dinya. Dime ra Şêx Seîd cinîya xo ya hîrêyine, Nafîye Xanime de zewejîyeno û nê zewajî ra jî Ezîze û Abdulhaluk yenê dinya. 

Şêx Seîd eslê xo de yew kurd ê kirmanc o û bi kirmanckî/zazakî qisey keno. Ey bi kirmanckî kurmanckî, erebkî, fariskî û tirkî zî zaf başzanitêne. 

Şêx Seîd rêwîyîye ra hes kerdêne û goreyê vatişan hetanî Halep, Şam, Tebrîz, Urmîye, Şîraz û Hîndîstan şîyo. Şêx seba tîcaretî Antep ra derbazê Halebî beno û tîya de kitaban gêno û ano keyeyê xo. Goreyê vatişan Xinis de yew kitabxaneyê ci de nêzdîyê 20 hezarî kitabî ey estbîy. 

Şêx, Palu de mîyanê armenîyan û elewîyan de beno pîl. Coka têkîlîyêda başe mîyanê Şêx Seîd, armenî û elewîyan de virazîyayo. Lajê ey Ahmet hetê yew cinîka elewîye ra ameyo pîlkerdene. Dadîya şitî ya Ehmedî yew cinîya elewîye bîya. 

Şêx bi no qeyde Palu de beno pîl û dime ra keweno mîyanê sîyasetî. Wexto ke serranê 1920an de Cemîyetê Tealî yê Kurdistanî Îstanbul de yeno qedexekerdene Şêx Sedî û kurdê bînê binê Cemîyetê Azadîye de rêxistin benê. Awankerê Cemîyeta Azadîye Xalîd Begê Cîbranij o. Şêx Seîd hem zama hem kî lajê xalika Mîralay Xalîd Begê Cîbranijî yo. Bi teklîfê Xalîd Begê Cîbranijî û Yusuf Zîya Şêx Seîd keweno mîyanê na rêxistine. Dime ra wexto ke Xalîd Begê Cîbranijî û Yusuf Zîya yenê destbendkerdene bi qerarê rêxistin a pêroyî Şêx Seîd beno serekê na rêxistine. 

Wexto ke Şêx Sedî û cemaatê ey Pîran de bîy goreyê qeydanê resmî serra 13 Gucige 1925î de yew jandarma, Hasan Tahsîn, hetê kurdan ra yeno kiştene û çend hebî zî yenê pêgirewtene. Hetê kurdan ra zî malim Fahrî Efendî yê Bakirmandenlî yeno kiştene. Bi nê awayî serewedaritiş yeno destpêkerdene. Seba ke no serebût beno serewedaritişê 1925î hem rew hem kî bêamedekarîye yeno destpêkerdene.

Serewedaritişê 1925î zaf rew aver şona û Hêne, Lîce, Gêl, Erxenî, Maden, Palu, Xarpêt, Sîwerek, Farqîn, Çepaxçûr, Muş, Xinis û Gimgim  keweno destê şerwananê kurdan. Labelê her çiqas hewl danê zî herêma Dîyarbekîr û Merdîn nêkewenê deste şerwananê kurdan. Seba ke herêma Dîyarbekir û Merdîn nênê girewtene serewedaritiş hem hetê sîyasî hem zî hetê leşkerî ra  serkewte nêbeno. 

Wexto ke Dîyarbekir nêno girewtene Şêx Seîd û hevalê ey agêrenê yenê bi Gimgim. Wazenê ke Gimgim ra kî derbazê Îranî bibê û serewedaritişî uca ra îdare bikerê. Şêx Seîd û hevalê ey wexto ke Pirdê Abdurrahmanpaşayî ra derbaz benê bi îxbarê Qasimî hetê dewlete ra yenê pêgirewtene. 

Xalîd Bego Cîbranij û Yusuf Zîya serra 14 Nîsane 1925î de Bedlîs de, Şêx Seîd zî ey serra 29 Hezîrane 1925î de Dîyarbekir, Meydanê Daxkapiyî de, hîna 60 serrî de yeno aliqîyayene.