Krîzê DYA-Îranî ver bi ça şino?

Kiştişê Qasim Silêmanîyî ra dima mabênê Washintonî û Tahranî de krîzêko pîl vejîya meydan. Îranî hêzê Amerîka sey ''terostîst'' îlan kerdî. Gelo no krîz do bireso ça?

Hêrişê bi roketan ê hewteyê vîyarteyî yê vera merkezanê dîplomatîkan û leşkerîyan ê Amerîka yê Iraqî ra dima îdareyê Washingtonî da terefgîrê Îranî ro. 29ê kanûne de Hêzanê Amerîka da panc kampanê Tugayanê Hîzbullahî yê Haşdî Şabîyî yê Iraqî û Sûrîye ro û dima zî 25 milîsî kiştî ke fermandarî zî tede bîyî. Nê hêrişî ra verî vera usanê DYA yê Kerkûkî hêrişêkê bi desan roketan ame kerdene û wezîfedarêkê amerîkayîjî merd.

Kiştişê Silêmanîyî

31ê kanûne de Tugayanê Hîzbullahî û tay komanê mîlîsanê Şîayî reyna hêrişê Serseferîya Amerîka kerd. 2-3ê çeleyî de Washingtonî meydanê teyarayan ê Bexdadî de da konvoyê Fermandarê Hêzê Qudûsî yê Îranî Qasim Silêmanîyî ro. Di wesayîtî bîyî hedef. Netîce de Qasim Silêmanî û Fermandarê Tugayanê Hîzbullahî Ebu Mehdî El Muhendîs zî tede 5 îranijî û 5 iraqijî merdî.

Alozîya mabênê DYA û Îranî dima ke DYA gulana 2018î de bi hawayêkê yewterefî xo peymana nukleerî ra tepîya ant û vera Îranî ambargoyê giranî ardî ca bîye pîl. Labelê kiştişê Silêmanîyî ra dima Îran de her roje vengê qesasî berz beno. Her di terefî zî her roje yewbînan rê gef wanenê ke qesawetê şerê neweyî vejîyeno meydan. Hema nêno zanayene ke Îran bi çi hawayî cewabê DYA bido. Rejîmê Îranî pare kerd ke ê do qesasêkê giranî bigêrê. Îranî pare kerd ke pêro hêzê Amerîka terorîst ê. Parlamentoyê Îranî Afrîka ra heta Asyaya Mîyanêne û Rojhelatê Mîyanênî hêzê Amerîka sey ''terorîst'' îlan kerdî û bi qanûnêk no qebul kerd. 

Mektubê DYA

Nê qanûnî ra rojêke dima DYA de xeberêke vila bîye. Şewa 6-7ê çeleyî de bi morê fermnadarê leşkerî yê Amerîka William H. Sheelyî mektubêk vila bî û tede ameyêne vatene ke  goreyê waştişê Parlamentoyê Iraqî hêzê Amerîka yê Iraqî newe ra bêrê cadayene. Îdareyê Bexdadî pare kerd ke mektub resa destê înan. Pentagonî dima eşkerayîyêke daye û vat ke mektub şaş ame famkerdene. Serekê Fermandarîya Pêroyî Mark Mîlleyî vat: "Na şaşîyêke bîye. Mektub nêame morkerdene û ganî nêameyêne weşanayene." Parlamentoyê Iraqî 5ê çeleyî de seba Iraqî ra vejîyayîşê hêxzanê xerîban birêke girewte. Komêka terefgîra Îranî zî venga leşkeranê Iraqî daye ke cayanê ke hêzê Amerîka tede yê uca ra dûrî vinderê.

General Salam: Prosesê tepîyaancîyayîşê DYA dest pêkerd

Serfermandaranê Muxafizanê Şorişî Huseyîn Salamî merasîmê definê Silêmnîyî de îdîa kerde ke prosesê herême ra tepîyaancîyayîşê hêzanê Amerîka dest pêkerd. Salamî vat: "Ma dişmenan rê vanê ke ma do qesasê xo bigêrê û eke reyna DYA hêrişê ma bikera ma do çîyo ke înan heyranê ci yê bivêşnê. Ê zanenê ke ma qala kamyew cayan kenê."

Rûhanî û Sadrî gefî wendî

Serekkomarê Îranî Hasan Rûhanîyî zî roja dişemeyî hemkarê xo yê amerîkayîjî hîşyar kerd û vat, "Qet şarê Îranî rê gef mewano''. Rûhanîyî zî çend reyî ardibi ziwan ke ê do cewabê nê hêrişî bidê û pabeyê ca û wextê qesasî yê. Rayberê Şîa yê Iraqî Muqteda Sadrî kiştişê Silêmanî ra dima hêzê milîsî Artêşa Mehdîyî newe ra aktîf kerde û bi vatişê ''Vîetnameya newîye'' DYA rê gef wend.

NATOyî karê xo vindarnayî

NATOyî karê xo yê perwerdeyî yê Iraqî vindarnayî û roja sêşemeyî kombîyayîşê xo de vengdayîşêk kerd û vat: "Xo şîdet û alozîye ra dûrî bigêrê.'' Fransa zî venga Îranî da ke cewab nêdo hêrişê DYA. Wezîrê Karanê Teberî yê Yewîya Ewropa roja îneyî derheqê babete de do bêrê pêser. Serekê Komîsyonê Ewropa Ursula Von Der Leyengî venga terefgîran da ke rayîrê aramîye biweçînê. Artêşa Almanya zî roja sêşemeyî pare kerd ke ê do beşêkê leşkeranê xo yê seba perwerdeyî Iraqî ra biancê. 

Îranî ra gama nukleerî

Îranî vendayîşê kêmkerdişê alozîye ra dima dest pê batalkerdişê sozanê ke çarçewa bernameyê nukleerî de kerdbî kerd. Îranî tewr peyênî de vat ke ê do sînorê zengînkerdişê uranyumî nas nêkerê. Serekê DYA Donald Trumpî roja dişemeyî bi rayîrê twîtterî cewabê naye da û vat: "Îran do qet nêbo wayîrê çekanê nukleerî."Ewropayîjanê ke terefêkê peymane yê pare kerd ke ê zî gama Îranî ra dejîyayî. Îdareyê Tehranî do bi zerrîwazîye cayê xo yê mîyanê bernameyê kontrolkerdişî yê Dezgehê Enerjîyê Atomî yê Mîyanneteweyî dewam biko.