Edebîyatê kirmanckî nê des seranê peyênan de reşt sewîyêka başe. Bi kirmanckî nuştiş her çî ke şono beno vêşî û roje bi roje aver de şono. Nê wareyî de şîîre zî sewîyêka başe de ya û xeylê kitabê şîîran hetê weşanxaneyanê cîya-cîyan ra ameyê weşanayene. Ma ke biewnîme nê şaîran ra, vînenîme ke teberê çend kesan de zafêrîyê nê şaîran der û dorê Kovara Vateyî ra vejîyayê û xebatanê xo de ziwano standard tercîh kerdo. Nînan ra yew zî Îdrîs Yazar o.

Îdrîs Yazar serra 1983 de dewa Mîyanî Bircîk de ame dinya. Mektebo verîn dewa xo de wend, mektebo nîyanîn YÎBOyê Mîyaranî de, lîse zî teber ra wende. 2014 de Unîversîteya Agirî de yew dewre şaxm Bazirganîya Teberî (Dış Ticaret) wend, la dima ca verda û Unîversîteya Munzurî de dest bi wendişê beşê Îngîlîzkîya Tetbîqî û Tercumanîye (Uygulamalı İngilizce ve Çevirmenlik) kerd, teber ra Unîversîteya Anadolu ya Eskîşehîrî de zî qismê Felsefe dewam kerd. 

Nuşteyê ey ê tirkî kovara Bezuvar de weşanîyayî. Serra 2011 de dest bi nuştoxîya kirdkî/kirmanckî kerd û êdî tirkî qet nênuşt. Nuşteyê ey ê kirdkî reya verêne rojnameyê Newepelî û kovara Şewçila de weşanîyayî.

Xebatê ey ke sey kitab weşanîyayê:

1-Îdrîs Yazar (Arêkerdox), Cimê Aşikan ra Hewt Hîkayeyê Gelêrî, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir, 2018, 80 rîpelî

2- Îdrîs Yazar, Destê Zemanî, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir, 2018, 56 rîpelî

                        ***

Şîîranê Îdrîs Yazarî ra Çend Nimûneyî:

CUYAYÎŞO BERMIKIN

Janê mi estê, şax û gildaye 

Serê ziwanî ra dûr, qesba de çêyleyê adirî. 

Daîreyê dewlete de tenya kaxita nasnameyê mi 

Û îşkencexaneyan de rêça gonîya mi esta.

Cîhan de cayê mi û xerîteyan de welatê mi nimite 

Dêsê yew tarîxê rewênî de wedarte mendo ziwanê mi. 

Rizqê mi sey kutikê harî fetelîyeno

Heme şaristanan de ez yew pîne… 

Ax ez yew halîno raşanaye, gilê yew dara puçbîyaya de 

Yew teyra birîndar a, destê celadê dindancingarinî de.

 

Ey fermandarê gonî, rayergirewtoxê hechecikan 

Şima keynekî wegirewtena rehmî ra şerminayî. 

Ey qetilê ciwanan, veşnayoxê eşîran

Neslê ke xo dima ageyrayî wela serdine de xeneqîyayî. 

Ey vayê şîmalî! 

Mi rayerê a çimsîyaye de bihincne 

Mi bibere halinê Sîyabend û Xece, Koyê Sîpanî

Warê nêrgiz û kulbizêkan, deşta Cudî 

Mi dekerê sîneyê yew çemî, ez tebîet de têdireyo 

Mi biderê daldeyê yew kerra

Mi biderê esaletê tenyayîye 

Qey ti mi nisk danî Bakur, Başûr 

Çar parçeyê Kurdîstanî de mi kenî şahidê zilmî?

 

Ax keskîya daristanan vinderta bî 

Keweyîya asmênî, sûrîya şefeqî, îhtîşamê rojawanî 

Qey însan heme ca bi gonî neqişneno? 

Ey çakuçê Kawayî, şimşêrê Rustemî 

Zulmî pûncê xo wekerdê, geyreno rut û repal 

Biyerî faşîzanîye bitehnîn, îdeolojîyan ruterîn 

Wa tenya sînayîş û eslê însanetî bimano. 

Ax kamî ke rêça mi ra biyero, behrê dejan de xeneqîyeno 

Hesirî zerrîya mi de zimenê, xemî mîrazê xo mi ra gênê.

 

Şimiteyê peyênî şimîyayî, reqso peyên zî kay bi 

Kamî çi zana zîniskê binê leheyfan ra? 

Ez yew dewrêş o, bêçiwa û xîntbîyaye 

Pîyorê rayeran ra mi yew hêvî pawitibî 

Ez mizgeftan ra geyrayo, dêran ra 

Mezelê seyîdan ra, zîyaretê welîyan ra

Mi rîyê xo sawit dêsê mabedan ra 

Pîyorê weslanê xo ya ez şîyo secde 

Mi xelasî û azadî waşte 

Zerrîya xo ya birîdare û welatê xo yo bindestî rê. 

Ax berzînê xerîbîyê de ez mendo esîr 

Zexîreyê mi goştê ganê mi, sermîyanê mi hesirî. 

Çende rey mi xo eşt mîyanê însanan û bajaran 

Û çende rey mi xo qerebalixan ra abirna 

Ez geyrayo tehmanê verînan… 

Mi çina boy kerd, kufikbîyaye û helesnaye 

Mi destê xo de çînayî, jehrê gezineke. 

Sanikê dayîka mi zûrî bî yan zî barkerdbî şîbî 

Ê sînayoxê raştikînî, perîyê beşrîyayeyî, merdimê erjayeyî 

Ax şîreyê cuwîyayîşî şerbetê mergî ra tehmsar 

Zerrîya gonine ziwan kerdo lal…

 

Nika roj zerrîya mi de keno hewn a çilayanê xo 

Qesebayê mi de eksê xo vînena qirîya mazluman 

Û no ruhê mi bêkesan rê beno goristan. 

Wêrisê şewan ez o, tarîya yîn ra mendo murê mi

Û çimanê mi ra wanîyena rewşa welatê mi. 

Ax nê halanê eşkera ra dinya bêhayî

Demokrasî mi rê bexş kerdo no cuwîyayîşo bermin!

 

Nuştene, birînan qaşirnayîş ra vêşêr kar nêkerd 

Mamosta, ê mi zî “Qefelnaye girîyeno qûşxaneyê mi, 

Kes nêzano goşt pewjîyeno yan derd pewjîyeno…” 

Ax mergo, mergo ti qey wîna gangiran î? 

Hêdî-hêdî ameyîş, her roj kiştişê to ke çi? 

Berê xo akere min rê 

Hardê Sahraya tirknayîye senî çilka dijne ancena 

O qayde hinî mi biance sîneyê xo. 

 

            Îstanbul, 20.06.2013

 

QEWMÊ GORISTANAN

 

Hewnî bîyê espar şewan rê

Xeyalî ca mendî çiman de

Rutîya xo de mi bêkesîya xo rê pirin feselna

Û bi sereyêkê neşterî ez mûsawa bewelatîye

Mi zereyê xo meqlub bikerdêne şima dîyêne

“Locine nîya ke dû bikera!”

Kam senî bivîno derdê zerrî

Dirate nîyo ke ez pîne bikera

Birnaye nîyo ke ez tutin dekera

Sey şikiteyê camî,

Mi fekê xo de bêziwan cawitî

 

Famkerdiş destpêkê janî yo

Û mi bêsiratîye fam kerde

Kamcîn şiware mojneno rêça mi

Û kamcîn tehm verda welatê mi de 

Ke ez ci rê cezbe bigîrî

 

Zerrîya mi estorêkê bênaleyî ra xamêr

Û qasê estikanê Dereyê Laçî bêveng, tenya

Diwês aşmî xem û bindestî

Mi pêç zana heyat

Roj bi roje kerta xo şedênayî

Û zerencê xebîsî ke çimanê mi de weye bî

Dinya bîye qafesêko qickek

Na bîntengîye

Mi sey rizqê xo zanaye

 

Vanî mijmewla siya şewa zulimatî de

Ti vînenî

Û ti eşnawenî serê peşmî de vengê linganê meyesan

Gwunî debîya heme gelîyan

Koyan xo anto pîzeyê xo

Mi va Homa, Homa!

Qey ti neçarîya nê şarê esmerî nêvînenî?

 

Ax zerrê

Ti hedefê remayan a

Ti laxa ke qerqûşan ra ca menda

Yan vaje bes o, mi bikeşe

Yan zî mi bixelesne venganê xapînokan ra

 

Versîya hesretan de ez goştarena kilamanê kehanan

Ez xo rê vana, xo rê eşnawena

Derd bestîyeno derdî ro

Tay deyirî manenî, tay dejî

Derwêşê Evdî, Filitê Quto

Serbineyî bestîyenî mezgê mi de

Her şewe teqenî

 

Mi kinc best daran a, mûmî tavistî

Rîpelî wendî kitabanê bimbarekan ra

Ez resaya yew seydayî het

Meşka ê qulizê murîdan vîyarnaybî

Garka tesbîhan vetî, bi tifê xo puf kerd rîyê mi

Havil nêkerd, havil nêkerd

Nuşteyê ê zî mi vizêr veşna

Mi va awa nê adirî

Fekê kamcîn morcela de mendî

 

Zewta kamcîn sofîyî lefîya zerrîya mi ro

Ez dekewta hewnê kamcîn meyitê gunekarî

Ayînê peyin ra zî recmê mi rê fetwa vecîya

Mi kemeran ra va derdê xo, daran ra

Kemerî helîyayî, daran pelê xo rişna

Herî zirray, mirçikî wîçay

Goşanê mi de sûreya Rûmî ra ayetê Homay

Fekê mi de yew heta goştê morkerdeyî

Rîmê çekuyan zere ro zimmay!

 

Nimitkî eşkera, her vateyî ruhê mi nequrna

Sey qertalêko veyşan ke duseno lax a

Zûrayan nuşt 

Fesadan wend

Nezanan bawer kerd

Kamcîn tablet de veşa heqîqet?

 

Arîstoyî bala xo dayî tebîetî ser

Platonî ruh

Sokratesî zî însanî wendî

Hirês serrî ez bêveng ciwîyaya

Bilasebeb ez geyraya hende

Mi hende kitabî xitim kerdî

Felsefe û raştî çiqirê pîrekanê mi bî

Pîneyê gedeyan simya

Û ê destê terknayeyî bimbarek

 

Yew fanîlayê mi bi

Hîrê birayan dima mi rê mendbî

Solî ge çîn bî ge şerî-behrî bî

Zeytûne çar rey gaz bîyêne

Portaqale zî, tena mi eşnawitbî

O toraqo wişk

Duayê dayika mi

Şikirê bawkê mi

Ge-ge nişena qirika mi

Domanîye 

 

Emrê mi xerîbîye deşi

Solê mi kuçayanê şarî de kuçîyayî

Qelebalixan de mi zereyê xo daxna

Boya burintî, banê kemeran

Dekuweno hewnanê mi, welatê koyan

 

La ez ser a şirî, bi nê sereyê şikiteyî

Ne çukê dayika mi esto

Ne zî sîneyê yew yara wefakare

Mi qeleme bimbarek zanayî

Vate îksîrê sermestî

Mi va, fam nêkerd

Mi nûşt, va qedexe yo!

Destê mi kaleka mi de

Kul zerrîya mi de mend

 

Qasîdê ke ameyî şî mi rê çî nêvat

Şîret qetilkarî keno mi rê

Berî kilîtin, neqebî padayeyî

Sey şewşewikan ez goştareno vengan

Heme qalî ziwano xerîb ra yê

 

Na rişe nimite ya nênuseno ferheng

Sey pelanê payîzî pelesîya her reng

Mi set, peymawit

Qule hîra ya, pîne teng

 

Ruhê mi kefaretê hawaran

Ruhê mi paşînga şewan

Hetê mi rizayî quşxaneyê zemanî de 

Ez bi asinêk vejîyaya rehmê dayikan ra

Pîrekan lîfê xo nêvawit fekê berê mi ra

Ez bîya seydê neyaran

 

Kamcîn cumle bi ax dest pêkerd

Uca de bigeyrên mi

Mi xeyr nêdî dinya ra

Wayê mi telef bî

Birayê mi

Mi rîyê xo çarna bi asmênê Homay

Mîrçikanê edabîlî kemerî varnay

 

Kamca de yî ê çemê azadî

Boya vaşê Zîyara Sipî

Awî kerdî hepsî, koyî veşnayî

Pune zergun nêbi

Zîl nêda ribeysan

Gulnuxwînî bermayî

Bilbil kerd xerîbê halînê xo

Û hakê pûçî mendî zirçalan de

Şitheraman perna refê zerancan

 

Nika Letûn de tuyê sûrî balete bîy

Vaşî qefelnayo xirbanê gumeyan

Helîyî reqsîyenî qênteran ser o

Kamca mende tolazîya ma

Serê engîştanê ma de xalxalokî

“Medînay mi, 

Bûçqolay mi

Veyveyê mi kum het a?”

Ez xo rê bizêka zungirî bîyêne

Kendalanê xo de, herrîya xo de

 

Mi birîne xo verdayê merhemetê zemanî rê

Her deqa sey qîyotînî ameye

Roje roje ra xirabêr

Însan bi seydwanê însanî

E tim embazê xeman

Ez bîyo lîsanê bêziwanan

 

Mi sey yew lahîtî akerd berê zerrîya xo 

Hesrê Nazelîne çilkayî piro

Awiranê Arîn tede zîl da

Caddeyê Rumelî

Rayîrê Mêrdînî

Binê Minaraya Çarlinge

Mîyanê nê tirman de

Hewnê vilikan senî vînîyenê

 

“Vinde raywan!”

Vinde û fatîhayêk biwane

Her ko de, her dere de

Tîya rojhelat o

Merdeyê zafî

Merdeyê bêmezelî

 

Zeman şahidê min o

Ez dewanê xopanan ra vîyarta

Mi sewdayê dirbetînî dî, xeyalê nêmcetî

Mi yew pîra gêje dî tewr peynî de

Destanê deqnayan de tesbîhê neway û newî

Mi va, aye kaşkerdî

Tesbîhî qediyayî, derdê mi dicey nêbi

Rîyê xo kerd berz

Bi awirêko xumanin ewnîya mi ra

Va “wareyê Koyê Sipî bî

Teraqa serê cirne

Hewnê serê banan

Zem-zûrê serê cirne

Rozerîne hema nêşîbî…”

 

Destê xo akerdî û va:

“Sebebê xo kum o se

Wa wicaxê yin kor bo

Berê yin mor bo

Pîsta yin sur nêbo!”

Çî mi dest ra nêame

Ez rûnîşto û mi nuşt

Yew tîre şîye cegera min ro

Şiîre û şiur yew kok ra yê.

 

Hêgayo bêwayir de

Her kes pesê xo çerêneno

Bêkesî dindanê xo têra kenê

Ax rojhelat, ax welat

Ti Îsmaîlê binê kardî yê.

 

Wextanê kehenan ra ya ez

Mi şinasneno adirê Îskerderê Pîlî

Ge ez bîya eşq, Medresaya Sor de

Sîneyê Melayî de

Û ge ez bîya çêle destanê Xanî de

“Xelk vedimale agir bi avê

Ez vedimalim bi agir avê.”

 

Hewna kewtê vîrê mi

Şêx Kindik

Qasê Kusî

Tu dî hakê şeleqnayeyî nayê binê pulanê ê ra

Kendir kerd linganê ê best estorî wa

Kaşkerd heya Tehta Bazî

Va: “Heydo!

Mi ra vunî Qasê Kusê Keleşûn

Ez dişmenî verd çiray nêvûno emûn!”

 

La nêşinasnenê înan ciwanê ma

Ez qehran cerd bêtaqet menda

Mi xo ant şikefta xo

Ez kewta wecd!

Ez kewta xelwet!

Yew veng pêşîya goşanê min ro

Va “Qum fe Enzîr!”

Şarî kefenê xo dirnayî

Çi heyf, gelê mi hewnê xo nêheremna.

 

Wextê mucîzeyan vîyart

Xo seracêr mealiqne sey fîrewnî

Hêvîya veng bes nîya

Û tena duayî ma nêxelesnenê

Na kefşîye biroşanê xo ra

Merre bi qeselnayiş rayîr gêno

Warze û bi gamêk dest pêbike

 

Baxçeyê behîştî ra behs bi

Fêkîya qedexe ra

Adem û Hewa ra

Dima Tofanê Nûhî ra

Mitolojîyê Sumerîyan

Şama peyîne ya Îsa û hawarîyan ra

La kesî nêva na “sanike”

Kesî behs nêkerd

Tarîxê qewmê goristanan ra!

2014-2017