Dima ke Jîna Emînî ameye qetilkerdene Îran û Rojhelatê Kurdîstanî de 'Şorişê Jin, Jiyan, Azadî' dest pêkerd. Gelo sebebê nê serewedaritişê cinîyan çita bi?

Şorişê Îslamî yê 1979î ra dima Îran de bi qanûnanê şerîatî heqê cinîyan ameyî xespkerdene. Îran de wextê Şah Rizayî de (1932-1941) zanîngeh de heqê wendişê cinîyan, heqê cîyabîyayîşî, heqê xebitîyayîşî yê cinîyan est bîyî. 1963 de zî cinîyan Îran de heqê raydayîşî vist destî.

La 1979 de Şorişê Îslamî yê Îranî ra dima heqanê cinîyan derbêka girane werde. Wextê serekkomarîya Mahmud Ahmedînejadî de 2005 de polîsê exlaqî ameyî wezîfedarkerdene ke nînan Jîna Emînî kiştbî. Nê Polîsê Exlaqî (Dewrîyeyê Îrşadî) bi wesayîtanê keskî gêrenê û eke cinîyî meqyaj bikerê, xo bixemilnê û kincê dûştê qanûnan xo rê bidê, nînan tepişenê.

Çalakîyanê protestoyî yê Îran û Rojhelatê Kurdîstanî de nîşaneyanê tewr girîngan ra yew zî sloganê 'Jin, Jiyan, Azadî' bi. No slogano ke Têgêrayîşê Azadîye yê Kurdan çarçewa perspektîfê azadîya cinîyan de şuxilneno, ziwanê cinîyan ê Îranî de bi 'Zan, Zendengî, Azadî' û sey 'Jin, Jiyan, Azadî' pêro dinya rê vila bi.

Çalakîyanê şermezarkerdişî serrêke xo pey de verdaye. Îran û Rojhelatê Kurdîstanî de tewr tay 500 merdimî ameyî qetilkerdene û 7 çalakîkerî zî ameyî dardekerdene.

Dewleta Îranî kena ke pê teda û zorbazîye peynîya çalakîyan bîyara. Tewr peyên dewleta Îranî 21ê gulana 2023yî de qanûnê 'paştdayîşê seba kulturê seregirewtişî û îffetî' vet ke goreyê nê qanûnî kesê ke goreyê îdarenameyê kincanê Îslamîyan xo rê nêdanê, do bêrê cezakerdene.

Rêxistina Aktîvîstanê Heqanê Merdiman (HRA) pare kerd ke qanûn do teşrîna verêne de bikewo dewre.

Şaristanê Seqizî yê Rojhelatê Kurdîstanî yo ke wareyê Jîna Emînî yo, serrgêra yewine ya qetilkerdişî de do meymanîya çalakîyan û grevî bikero. Xeylêk şaristananê bînan ê Rojhelatî, dinya û Îranî de zî çalakîyê paştdayîşî do bêrê kerdene. Partîya Cuya Azade ya Kurdîstanî (PJAK) û Komelgehê Azad û Demokratîkî yê Rojhelatê Kurdîstanî (KODAR) zî bi eşkerayîyêke venga pêro kesan da ke tewrê çalakîyan bibê.

Dewleta Îranî çalakîyan ra verî dest pê destbendkerdişan kerd. Xeylêk kanalanê xeberan û ajansan da zanayene ke serrgêra yewine ya qetilkerdişê Jîna Emînî ra verî Îran de teda zêdîyaya.