Senî ke ziwan û kulturê her miletî cîya yo û werd û adetê werdviraştişê werdan û tehmê ê werdan zî cîya yê. Her komel goreyê cografyaya xo, goreyê şertanê xo wayîrê kulturê werdî yo. Heta ma eşkenê vajê ke tayê werdî est ê ke bîyê sembolê ê ca û komelî zî. 

Ma kurdan de zî ca bi ca, herême bi herême werdê namdarî est ê. Demo modernî de zî nê werdî hîna yenê viraştêne labelê çi heyf ke tayê nê werdan ewro teyna kokimê ma zanenê. Yanî roje bi roje nê werdî û terîf û viraştişê nê werdan beno vîndî. Ez nê nuşteyî de çend werdan ê ma yê kehenan dana naskerdene. Ewro nê werdî dewan de şenik bo zî tayê rojanê girîngan de yenê viraştene. Labelê ganî ma xo vîr a nêkerê ke nê werdî wextêk mîyanê şarê ma de -bi taybet Gimgim de- zaf popurler bî.

Ez do verê cêr ra nameyê werdan badê zî terîfê viraştişê/pewtişê înan bidera.

TAYÊ WERDÎ Û TARÎFÊ CI

• Girikî

• Goxikê Luzutî

• Hayîz

• Helîsa

• Helwa

• Herîre

• Ketî

• Kiftî

• Pijeka Soline

• Pornige

• Ronîne

• Samîre

• Sîrê Sajîye

• Tîrît

• Tûtmaj

• Xaşile

• Zerfetîye

• GIRIKÎ

Girikî axwe de pojînê. Înê zî bulxur o, ard ê. Juyo ke ci kero bîber keno ci, sole keno ci. Axwa germine verdanê bulxurî ser, sole jî kenê ci, ser minenê tê. Bulxur ke bî nerm, awxe ke tede bîye zuya, na dolime ardanê xo cênê şanenê ci, kenê mîşte. Virazenê. Tayê axwe kenê quşxane, axwe gîrîye girika kenê ci. Nanê ser, eke pojîyay vejena. Kena hurdî doyê sîrî kena ser ra, ron jî vileşnenê ro, ê ronê xo kena ser ra ana wena.

• GOXIKÊ LUZUTÎ

Verde lazut rede ya ardêne, ardê xo bî, dimê şanitêne ci, tayê ton şanitêne ci, ron şanitêne ci.  Kerdêne mîşte. Kerdêne gude girewtêne kerdêne tepsîye, tepsîye kerdêne binê sajîye. Pojîyêne vetêne werdêne. Tayêne nê sale ser, hênî potenê.

• HAYÎZ

Verde tayê axwe kenê ci. Ron de virazenê, hak kenê ci, axwe kenê, tayê jî arda kenê ci. Kenê zerê ê ronî gîrîno, ti têv dana têv dana, rind ke pojîya beno hayîz.

• HELÎSA

Helîsa axwe de pojîna. Tayê axwe kena qavê, pîçîkê sola xo kena ci, ardanê xo kena pede. Arda şenik kena ci, zaf nê. Ron kerd tawuke nana adirî ser, nînê kena ci îndî têv dana. O taw gere to ron de têv dene. Têv dana hetanî kî pojîye. Arda helîsa şenik kunê ci. Anîya hebe, şenik erzînê ci.

• HELWA

Helwa ron de virazîna, axwe-maxwe ci nikuna. Ron nana adirî ser. Ronê to rind qiza, bî sûr îndî to arda kena ci. Îndî pîçîk-pîçîk arda kena ci helwa hetan pojîye. To şîranîya xo jî virazena. Axwa serdine de. Eke pojîye to na defa şîranîye kena ci. Şîranîye ke ti kerde ci îndî ti têv dana a bena zuya. Gere şîranîye qase daye cikuyo.

• HERÎRE     

Axwe kena tawike, tayê ronê xo jî erzena orte. Ron şenik kena ci. Axwe gîrîna, sole kena ci. Pîçîkê axwa serdine dana piro, pîçîkê kelê xo vindeno, to arda kena pede têv dana. Şenik-şenik arda kena pede. Verde tayê erzena ci, bado hurdî-hurdî kena pede o gilîyanê verdano ra. Têv mede kulî bena gilî. A gîrîna ti têv dana. Eke pojîye do-sîr kena, ron kena ci ti zana.

• KETÎ

Ketî, hebe ron, ardî, hakî, şit ya jî mast virazînê. Virnîye şit kena cayê, çend hakanê xo şiknenê, rind têvdana. Dima reyna têvdana şenik-şenik ardanê xo kena ci. Rind ke bî hest, bî zê mastî teze hebe koçike ya zî hebe gepçe (çemçik)î şenik-şenik kena zerê ronî. Tabî ron zî adir de rind keno sûr henî kena ci. 

• KIFTÎ

Kiftî zî zê girika benê mîştê. Anîya hebe dest virazena, kena gilor. Wazena kelam, çi bibo pilosnena piro.

• PIJEKA SOLINE

Verê Rojê Xizirî pojenê, bijika soline pojenê benê tever ra nanê ro, qilancikê hela hetê ser bena. Nanê ro vanê hela qilancike bena bonanê kamî ser ra wena. Camêrdî jî benê, çênê jî benê. Qilancike berdêne bonê kamî ser ra werdêne vatêne ma ê cênîme.

• BÎŞÎ

Tayê şit kena tase, gorê werdêne çend haka şiknena kena ci. Sola xo kena ci. Eke kerd ci têv dana. Rind ke têv da, na dolime hurd-hurdî ard kena ci têv dana hatan ke bî.  Zaf zuya nikena.  Tawuka xo ya jî quşanê xo ron kena cî nana adir ser. Ron ke bî sur hebe  koçike, çîyê şenik-şenik kena ci pojena.

• PORNIGE

Mird kenê mîşte, maye şanenê ci, tayê heşarê xo bena, kenê binê adirî pojîna. Ha hênî wena ha ron kena ci wena ti zana.

• RONÎNE

Ronîne non germin cêna ron kena orte, koçike cêna kena hurdî ana wena.

• SAMÎRE

Ma korek ra samîre kuyêne. Korek berdêne kerden sindir, axwe ci nikerdêne hênî zuya, kuyêne o bîyêne. Anîya hatan bîyêne însan tede merdêne, çetin bîyêne. Na dolime berdêne vay dêne. Eke bîyêne, ti puf kerdêne ke îndî purt ser ra şîyo rind ke dendîkê ortî vejîya, to o vetêne qatêde bîn kerdêne ci. O jî kuyêne, vetêne vay dêne. Na dolime jî şutene. Şutê fîştêne ra, bîyêne huşk. Ti berdêne nêne ser kerdêne şorba. Potêne axwe tede kerdêne zuya, ci ra vatêne samîre. Korek ra potêne.

• SÎRÊ SAJÎYE

Sajî nanê ser, non kenê mîşte. Nonî tirş nikenê. Pojena. Nafa nane pîşenê têra, kena hurdî.Tayê hebe dest kena hurdî, tayê hebe kardîye. Kena hurdî, kena zerê tabaxe, senîye. Sîr jî kunê do, cinenê piro. Talnena, ronê xo qijilnena kena ser ra wena.

• TÎRÎT

Paskanê xo kena tira. Nana adirî ser eke gîrîya, ronê xo pîyazê xo rindek veşnena. Nonê xo rindek kena hurdî kena qerewanîye, ê paskanê xo verdana ser. Ju dolime nê, her raye tayê. O beno zuya. Tayê verdana ser eke bî zuya, ê bînî reyna ana kena ci.

• TÛTMAJ

Zê mîrî kenê mîşte. Hebe nerm cêna, zaf huşk nêcêna. Verde tever ra, caya ser ra fîştêne ya, nika hênî nîyo. Sajî nana ro, adir şenik kenê binê. To ke none kerde tenik, gudanê xo jî şenik cêna, qij cêna. Zê nonî hênî girs nicêna. Xonçike ser ra kena ya, nana sajî ser. Eşte sajî ser, eke pîçîke hênî bîye gulxin dêm dana ruyo bîn. To ke dêm da ruyo bîn ti kena berz erzena xonçika bîne ser. Juya bîne nana pa. A ke ti eşta xonçike ser, arda kena ru ra, kardî cêna xonçike ser ra birnena kena legane. Legane ra çarşaf cêna ser ra fîna ra. Beno huşk cêna dana we. Waxto ke kena yemek, o taw jî paskan kena tira. Axwa paskanê to ke gîrîya, tayê bîye heste eke bulxur wazena kena ci cike, buxur kena ci ke bulxur gîrîya tutmaj kena ci. Qarme bibo kena ci, eke çîn bo hênî pojena. Ron pîyaz veşnena, pul bîber berze ver beno weş.

• XAŞILE 

Xaşile, axwe gîrîna bulxur kenê ci, sole kena ci. Eke bulxurê tu gîrîya na dolime jî tayê arda kena pede bena xaşile. Sîrê xo kuna do, ronê xo jî ana. Îşta tu waşte xo rê kena ci wena, eke niwaşt heto ju de tayê do-sîr kena ci, ron kena ci kena çavdere wena. Se îşta to waşte hênî wena.

• ZERFETÎYE 

Arda kena mîşte, kena pan. Tayê maye, a no maye wo ke zê korek o, koçike kena ci, koçika qijkeke jî ron ci ke, mîşte ke. Eke tu kerde binê sajîye ke ya jî firne ke. Eke pojîye ana, birnena, zere daye hebe koçike vejena, kirtîkê daye jî rind kena hurdî. Eke kerd hurdî kirtîkê kena bine, ê zerî jî kena ser. Şîraneye ya jî sîr-do kuna kena ci. Hegmen kenê ci. Eke zerfetîye mende kirtiko ke mendo cêna rind kena hurdî, sîr-do kuna kena ci.