Mabênê serranê 1988 û 1991î de semedo ke hukmatê Iraqî destûr nêda dewleta tirke vera Başûrê Kurdîstanî hêrişê îşxalî nêkerdî. Labelê serebûtê ke Şerê Korfezî yê 1991î ra dima qewimîyayî firsend da dewleta tirke.Hêzanê dewleta tirke 5ê tebaxa 191î de dest pê hêrişê îşxalî yê 1990î kerd.

Çarçewa hêrişê bi nameyê 'Operasyonê Supurge' de hêzanê komandoyan ê artêşa tirke sînorî ra derbaz kerdî û ver bi Xakûrkê dest pê hêrişî kerd. Nê hêrişanê giranan ê hewayî de dewleta tirke îdîa kerd ke înan dayo 24 hedefan ro la hewteyêkî ra dima erdê Başûrî ra vejîyaye.

21ê tebaxa 1991î de dima ke hêzê leşkerî waranê gerîlayan ra şîyî hêrişê îşxalî vindertî la prosesêkê neweyî dest pêkerd. Zaxoyî ra heta Hewlêrî artêşa tirke yewînê xo yê leşkerî û îstîxbaratî ca kerdî û seba îşxalkerîya mende gama verêne eşte. Naye ra dima hêrişê îşxalî pê koordînasyonê îstîxbaratî, baregehê Başûrî û pê paştdayîşê hêzanê Başûrî ameyî kerdene.

'Şerê Başûrî' yê 1992î

Pê biranê hêzan ê mîyanneteweyîyan, artêşa rejîmê Saddam Huseyînî erdê Başûrê Kurdîstanî ra vejîyaye û dewleta tirke waşt ke na rewşa nedîyare seba xeniqnayîşê Têkoşînê Azadîye yê Kurdîstanî xo rê firsend bikera. Sere de dewleta tire hêzanê herêmîyan û globalan pê bedelê tesdîqkerdişê awanîya federalê Başûrê Kurdîstanî YNK û PDKyî ra waşt ke vera hêzanê PKKyî şer bikerê.

Bira ke hêzê teberî pabeyê ci bîyî 4ê teşrîna verêne ya 1992î de roniştişanê destpêkan ê Parlamentoya Başûrê Kurdîstanî de dîyaye. Têkilîya federasyonî ya bi rejîmê merkezî ya Bexdadî û şerê vera PKKyî rojdemê verênî bîyî. Roniştişê meclîsî de bira 'birakujîye' dîyaye. Bire ra dima 12ê teşrîna verêne de artêşa tirke hêzanê PDK û YNKyî reyde dest pê şerî kerd ke no şer sey 'Şerê Başûrî yê Pîlî' tarîxê kurdan de ame pênasekerdene.

Nê operasyonî rê nameyê 'Operasyonê Tankî' dîya çunke dewleta tirke pê tankanê xo bawr bîye. Dewleta tirke armanc kerdêne de bi taybetî Zap, Xakûrkê û Heftanîn de Başûrî ra gerîlayan veja. La vera xeta îxanetî xeta xoverdayîşî xo mojna ra û Gulnaze Karataş (Bêrîtan) 24ê teşrîna verêne ya 1992î de heta guleyê xo yê peyênî şer kerd dima zî seba ke pêşmergeyan ra teslîm nêba şehîd bîye. Nê serebûtî rengê şerî vurna.

Şerê 45 rojan ra dima dima ke PKk û hêzanê Başûrî pêkerd artêşa tirke reyna xo ant serê xeta sînorî dima pê xîretanê Serekkomarê Tirkîya prosesê 'adirbirnayîşê 1993î' dest pêkerd. La mergê Ozalî ra dima seferanê hêrişanê îşxalî newe ra dest pêkerd.

Erdê Başûrî de şero pîl

1993 de ekîpê emîrel, Çîllere û Gureş ameyî serê karî, zimistanê 1994î de koyanê Kurdîstanî de şerêko çetin û xoverdayîşêko bêhempa koyanê Kurdîstanî de qewimîya. Artêşa tirke 28ê çelê yê 1994î de erdê Başûrê Kurdîstanî de hêrişêkê hewayî da destpêkerdene û seba seferêkê bînî amadekarîye dest pêkerde. Nameyê nê operasyonî zî 'Sereştişê Zelê' bi çunke Zelê baregehêko namdar ê gerîlayan bi.

Hêrişê îşxalî ser nêkewt coka artêşa tirke zimistanê 1995î de seba şerêkî amadekarîye kerde. Nê 'Têgêrayîşê Çelîkî' 21ê adare Newroze de dîya destpêkerdene. 35 hezar leşkerî tewrê operasyonî bîyî, çar hetê Başûrî ame îşxalkerdene, koordînasyonê şerî hetê 13 generalanê tirkan ra ame kerdene.

Goreyê bîlançoya ARGKyî hêrişê îşxalî heta 2ê gulana 1995î dewm kerd û PDKyî zî paştî daye Tirkîya, 60 gerîlayî hêriş de şehîd bîyî, 800 leşkerê tirkî kişîyayî. Şerê 43 rojan de 200 sivîlê Başûrî ameyî qetilkerdene. Endamê Komîteya Rayberdişî ya PKKyî Murat Karayilanî kitabê xo 'Anatomîya Şerêkî-Kurdîstan de Xeta Leşkerî' de wina qala 'Têgêrayîşê Çelîkî kerd:

''Operasyonê Çelîkî de beşêko girîng ê gerîlayan Metîna de bi. Gerîlayan xoverdayîşêko pîl kerd û operasyon kerd pûç. Operasyonê Çelîkî zêdêr Xakûrkê de netîce girewte. Çunke hêzanê Xakûrkê zêdêr xo ver nêda. Operasyon de zerar nêresa gerîlayan ser la dest nîya erzaq û depoyê cebilxaneyan ser. Operasyonê Çelîkî sey dewamê karakterê şerê 1994î bi. Operasyonê Çelîkî bênetîce qedîya û artêşa tirke gulane de xo apey ant. Ne gerîlayî ne zî artêşa tirke operasyon de ser kewtî. Dewleta tirke vat ê ser kewtî la o çax cenazayê ke înan peyê xo de verdayî çî yê? Bi kilmî operasyon bênetîce mend.''

'Atmaca'ya pûçe û hêzê îşxalkerî

6ê adara 1996î de artêşa tirke operasyonê Atmaca da destpêkerdene û Zap û Heftanîn dayî bombayan ver. Armancê dewleta tirke destvistişê Zapî bi. Murat Karayilanî heman kitabî ddde wina qala nê operasyonî kerde:

''Ma fam kerd ke Serekê Diyînî yê Fermandarîya Pêroyî Çevîk Bîrî operasyon îdare keno. Mi Girê Cûdîyî de operasyon koordîne kerdêne. Artêşa tirke pê teknîkê pîlî hêriş kerd la nêeşkaye debikewa warî. Gerîlayan taktîkê mewzî xebitna. Artêşa tirke pê gerîlayan nêeşkaye. Netîce de neçare mende ke hêzanê xo apey bianca.''

Çekîç, Balyoz, Murat, Sandvîç...

Artêşa tirke mabênê serranê 1990î de hînî her wisarî hêrişê îşxalî yê vera Başûrê Kurdîstanî amadekarîye kerde. 1997 de vera Başûrê Kurdîstanî di hêrişê pîlî ameyî kerdene; nînan ra yewîn Balyoz bi ke 50 hezar leşkerê tirkan tewrê nê operasyonî bîyî.

PDK bi hawayêkê aktîfî tewrê nê hêrişî bi. 16ê gulana 1997î de Hewlêr de gerîlayê PKKyî yê birîndarî, rojnamegerî, hunermendî û doktorî zî tede bi desan kesî hetê PDKyî ra ameyî qetilkerdene. Nê qirkerdişî sey Qirkerdişê Hewlêrî tarîx de cagirewt. PDKyî pê naye qîm nêkerd û qesra Saddam Huseyînî yê Sersingî sey baregeh pêşkêşê artêşa tirke kerd.

4ê hezîrana 1997î de dima ke gerîlayanê ARGKyî da helîkopterêkê artêşa tirke ro, çarenûsê şerî vurîya. Helîkopter de 11 leşkerê payeberzî yê fermandaranê hêrişî estbî. No çi anqara de sey erdkerzêkî bi. Peynîya 2,5 mengan de operasyonê Balyozî qedîya la 7ê temmuza 1997î de artêşa tirke 'Operasyonê Çekîçî' da destpêkerdene. Operasyon mabênê 25ê êlule-15ê teşrîna verêne ya 1997î de qewimîya û 10 hezar leşkerî tewrê ci bîyî. Pêşmergeyanê PDKyî paştî daye artêşa tirke ro. Hêriş ame pûçkerdene.

Serra 1998î de artêşa tirke ya îşxalkere vera gerîlayanê Eyaletê Amedî yê Amed, Çewlîg, Mûş û Bedlîsî operasyonê 'Muratî' da destpêkerdene. 24 generalê tirkî û 40 hezar leşkerî tewrê operasyonî bîyî.

Xoverdayîşê gerîlayan ê vera warardişê leşkeran ê verênî yê hewayî

Wextê Komployê Mîyanneteweyî yê vera Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalanî de artêşa tirke Operasyonê Sandvîçî da destpêkerdene. Nê operasyonî de 1998 de artêşa tirke reya verên leşkerê xo hewayî ra ardî war. Murat Karayilan kitabê xo de na babete ser o wina vano:

''Menga nîsane de wexto ke ma têgêrayêne şewe saete 12 ra pê teyarayanê şerî Besta daye bombayan ver. Ma sey qasê 100 gerîlayan binê bombardumanî de şîyêne. Mi fam kerd ke texmînê mi şaş nîyo. Ma tedbîrî girewtî la ganî ma rayraşîyayîşê xo rê dewam bikerdêne û serê sibayî ra verî xo biresnayêne Derya Qaçê yê Katoyê Jîrkî. Hêzanê ma xîret kerdêne ke xo biresnê waranê plankerdeyan û çeperan.

Bombardumanî ra dima leşkerî cayanê berzan de ameyî warardene. Serê sibayî şer dest pêkerd la hêzê ma amade bîyî. Operasyonî panc rojan dewam kerd, tay cayan de şer qewimîya. 7 embazê ma şehîd bîuî. Ma xo resna Katoyî. Dişmenî xîret kerd ke Kato de leşkeran bîyaro war. Hêzê verênî hetê gerîlayan ra ameyî bêtesîrkerdene.

Ma xeta Katoyî kontrol kerde. Ma dî ke artêşa tirke înat kerd wazena debikewa Kato. Ma taktîkêk ceribna. Berê Qaçê ra heta Berê Beqî ma kerd veng û înan ra verda. Serê sibayî ê dekewtî nê cayan Rojêke bi 200 metreyan ma nêzdîyê înan çepet de bîyî. Înan tim hêrişê hewayî koordîne kerdêne. Erdî ra nêeşkê aver şorê. Xora 7 şehîdan ra 4 şehîdî hêrişê hewayî ra bîyî. Şan artêşa tirke bi temamî xo apey girewt.''

Siba: Şerê Zapî ra heta xoverdayîşê Heftanîn û Garê seferê îşxalî yê serranê 2000î yê artêşa tirke...