Îmrali şaristanê Bursa de 25 girawanê Marmara ra yew o. Hêverî seserra 7. de komêka merdiman Îmrali de ca bîye. Dima ke Peymana Lozanî serra 1923î de ameye îmzakerdene şarê Îmraliyî erşawîya Yunanîstan.

Îmrali serra 1924î ra heta serra 1925î veng mend û sey cayê fîrarîyan şuxilîya. Dima 4ê gulana 1935î de rojnameyê Cumhurîyetî de no zanayîş ame parekerdene: ''Beşêkê hamalê Îstanbulî yê bêkarî muracatê selahîyetdaran kerd ke baxçeyê bêwayîrî yê Îmraliyî înan rê bêrê dayene. Ê do girawe awan bikerê û masêwanîye bikerê.''

Dewleta tirke bire daye ke girawe de zîndanêk bêro viraştene. Heman serre 50 tepişteyî erşawîyayî Îmrali. Menganê destpêkan ra dima hînî ca nêmendbi ke tepişteyî tede bimanê. Coka heta ke zîndanêko pîl bêro viraştene tepişteyî 3 keşîşxaneyan de ameyî cakerdene. Seba her tepişteyî zî hacetê masêwanî û zîretî erşawîyayî. Çunke ameyêne plankerdene ke zîndan de kampêke zî bivirazîya. Xora Wezîrê Edaletî yê ê çaxî Şukru Saraçogluyî bi hawayêkê eşkerayî vatêne ke ê plan kenê Îmrali bikerê 'girawa terbîyekerdişê tepişteyan.' Saraçogluyî 5ê êlula 1936î de rojnameyê Cumhurîyetî rê nê çîyî vatbi: ''Sûcdarî do hêverî hucreyê yewkesî de bimanê, têna pironêkê nanî û tay meyweyî bidîyê înan. Tepişteyî do nêeşkê cixare bişimê, keyeyanê xo bivînê. Nê prosesî ra dima tepişteyan rê tay destûrî bidîyê. Beşê hîrêyîn û çarinî de zî tay îmtîyazî goreyê rewşe do bidîyê înan. Êyê ke zîndan de goreyê aramîye tênêgêrenê do binê şert û mercanê giranan de bimanê. Tepişteyî zîndan de kar bikerê, seba hukmat û keyeyanê xo bixebitê.

Tepişteyî do werdo ke ma danê biwerê, kincê ke ma danê bidê xo, rayîro ke ma mojnenê înan ey ser o şorê, bixabitê û bi nê hawayî biciwîyê. Tepişteyî Îmali de bi hawayêkê hempayî do bişuxilîyê. Hûmara tepişteyan welatê ma de 35 hezar kesî yê. Înan ra 17 hezar tepişteyî ameyî berdene bi Îmrali.''

Saraçogluyo ke Şerê 2. yê Dinya ra verî Wezîrê Karanê Teberî bi û dima zî bi Serekwezîr terefgîrê nazîyan bi. Coka verê xo dabi Almanyaya faşîste. Ê serran de o fikirîyayêne ke Îmrali de sey nazîyan kampa xebate bido viraştene.

Girawe de wextêkê kilmî ra dima bi metodanê Saraçogluyî karan dest pêkerd. Seba ke berhemê tepişteyan bêrê rotene Bursa de kooperatîfêk ronîya. Saraçogluyî ferman da ke 'modelê Îmraliyî' pêro welat de bêro caardene û Edîrne, Zonguldak û Isparta de zî model kewt dewre.

Nameyê ke bi fermanê Wezaretê Edaletî waranê Îmraliyî ra dîyayî zab balkêş bîyî: Girê Ataturkî, Girê Îsmet Înonuyî, Meteburnu, Çemê Saraçogluyî. Kanûnê 1936î de Wezîrê Edaletî Saraçogluyî na xebere daye rojnameyan: ''Zîndano neweyo ke ma do girawe de bivirazê, seba pêro dinua do bibo mîsal.''

Serra 1936î de hûmara tepişteyanê Îmraliyî resaye hezar kesan. Fethî Okyarî dima ken bi Wezîrê Edaletî cade Zîndanê Îmraliyî zîyaret kerd. Tepişteyê bi kincanê tektîpan kewtbî rêze û înan Okyar pêşwazî kerd. Nê zîyaretî 19ê tebaxa 1939î de rojnameyê Cumhurîyetî de bi sernameyê ''Merkezê winasênî do bibê zêdêr'' ca girewt. Okyarî defterê vîrameyîşî yê zîndanî de wina nuştbi: ''Nê merkezî de tepişteî oê kar û xebate terbîye benê û sey merdimanê bifaydeyan ê komelî yenê perwerdekerdene. Ez pê kêfweş a ke mi merkezêko winasên dîyo.''

Serranê 1940an de Îmrali hînî bi merkezêko pîl ê berardişî. Kincê masayan, destmal, tenteneyî Kargehê Zîndanê Îmraliyî de virazîyayêne û her cayê Tirkîya de ameyêne rotene. Serra 1958î de Dezgehê Goşt û Masêyan Wezaretê Edaletî reyde pêkerd û bire daye ke masêyê ke tepişîyenê marketan û dikanan de bêrê rotene.

Zîndanê Îmraliyî tarîxê nêzdîyî de bi şahîdê zaf serebûtan. Darbeya 1960î ra dia seba Serekwezîrê verênî Adnan Menderes û wezîranê ê çaxî Ruştu Zorlu û Hasan Polatkan hîrê darî ronîyayî. Dima dîrektoro namdar Yilmaz Guney, fotografkêş Îbrahîm Balaban û fotografkêşo rum Angulos Stafonodis erşawîyayî zîndan.

Îmrali serra 1940î ra dima reyna bi rojdemê Tirkîya. Serra 1947î de derheqê cuya tepişteyêkê Îmraliyî de fîlmêkê bi nameyê 'Yara-Dej' ame girewtene. Nê mabênî de tay tepişteyî zî Îmraliyî ra remayêne. Tarîxê Zîndanê Îmraliyî de hêverî tepişteyê bi nameyê Şaban, Osman û Halîl 6 mengan ra dima çeleyê 1936î de zîndanî ra remayî. Rojnameyê Cumhurîyetî o çax Îmrali sey cayêkê luksî dîyêne. Coka sernameyo winasên weşana: ''Holî înan rê nêameye.''

Fîrarê Teşrîna Verênî ya 1975î têna Tirkîya de nê medyaya dinya de zî ca girewt. Hemwelatîtê DYA William Hayesî serra 1970î de Îstanbul de bi 2 kîlo esrarî ame tepiştene û ci rê cezaya zîndanî ya 34 serran dîyaye. William Hayes zî Îmrali ra rema. William Yunanîstanî ra xo resna welatê xo û serebûtê xo nuştî. Bi dîrektorîya Alan Parkerî cuya Hayesî serra 1978î de bi nameyê ''Ekspresê Nêmeyê Şewe'' bîy fîlmêk.