Gelîya Pêrî mabênê Dêrsim, Çewlîg û Xarpêtî de ya. Dewleta tirke seba ke Gelîya Pêrî merdiman ra xalî bikera tede polîtîkayanê taybetan kena. 

Gelîya Pêrî de heta nika 9 awbend û HESî virazîyayî, reyne tede madenî zî est ê. Rewşa komelkî, tarîxî, doneyê arkeolojîkî, merkezê bawerîyî, flora û ekosîstemê herême çin hesibîyenê û qestî ra kultur û ekolojîya gelîye yenê qirkerdene.

Têkilîya dewanê gelîye yewbînan ra birîyaye. Coka merdimî nêeşkenê tewrê merasîmanê cenazayanê xo bibê. Merdimê ke vera qirkerdişê xoza vengê xo kenê, cezaya pereyî gênê. Merdimî neçare manenê ke cenazayanê xo berê cayêkê cîyayî û newe ra defin bikerê. No zî beno sebebê travmayanê cidîyan.

Gelîya Pêrî de merkezê bawerîya elewîyan zî binê awe de mendî. Cayo ke sey Odaya Çîle ya Kûreyşîyan zanîyeno zî binê awe de mend.

Warê ekosîstemî ameyî çinkerdene, bi ekosîstemê viraşteyî warê cuye yê milçîkan û masêyanê Gelîya Pêrî qedîyayî. Bi hezaran masêyî merdî. Bi desan pezkovîyê ke elewîtîye de heywanê fîraz ê, awbendan de xeniqîyenê.