Hûmara Teşrîna peyêne ya kovara National Geographic de meqaleyê bi sernameyê ‘Flooding History’ (Tarîxo ke Binê Awe de yo) de ca ame dayene senî dewleta tirkî tarîxê bi hezaran serran raşte ra wedarena.
Meqaleya ke hetê nûştoxe Suzy Hansene ra nûsîyaye de bale amî antene ke bi virazîyayîşê Awbendê Ilisûyî nizdê 300 wareyê sîtî yê tarîxîyî û bi desan cayê ciwîyayîşî binê awe de do bimanê. Mîyanê ê eseran de yê ke aîdê dewrê Bîzansîyan ê û dewrê Îslamîyetî yê zî estê.
GAPÎ XO REYDE RAVERŞÎYAYÎŞ Û AŞITÎ NÊARDÎ; CAYÊ ZÎRETÎ QEDÊNAYÎ
Hansene ard ziwan ke dewlete herêma kurdan de bi Projeyê Başûr-rojhelatê Anadoluyî (GAP) santralanê hîdroelektrîkan virazena, rîyê awkerdişanê ke golanê awbendî ra yenê û solin ê herinda raverşîyayîşî de erdê ê wareyan zirar vînenê.
Hanse nûşteyê xo de ca da vatişanê Hîlal Elvera ke verî şêwirmendanê Wezaretê Dormeyî ra yewe bîye. Elvere ard ziwan ke rixmê viraştişê hende awbendan de serranê 2000an de dewlete nêresaya hedefo ke ameyo waştene û vat awe xelet yena şuxulnayene û nê projeyî ne raverşîyayîş û ne zî aşitî anê. Elvere ard vîrî ke Kurdistan de hewna PKKyî dir pêkewtişî dewam kenê.
PROJEYO TEWR RAŞANAYOX YÊ GAPÎ: ILISÛ
Hansene ard ziwan ke mîyanê projeyanê GAPî ra oyo ke tewr raşanayox o Ilisû yo, serê royê Dîcle de wareyêk hendeyê 250 mîlî pîya bi tarîx û ekolojîya xo raşte ra ameyo wedartene.
Hansene ca da vînayîşanê muhendîsê dormeyî Ercan Aybogayî zî ke vano bi nê projeyî bi desan cayê ciwîyayîşî yê dormeyê royê Dîcle û nizdê 100 hezar merdimî bi hawayêkê raşte raştî mutesîr bibê.
AWE HEMVERÊ IRAQ Û SÛRÎYE DE SEY SÎLEH YENA ŞUXULNAYENE
Nûşteyî de rixmê zirarê viraştişê projeyî de israrkerdişê dewleta Tirkî yê projeyî sey polîtîkaya ‘çimeyanê awe destê xo de girewtiş‘ ame ercnayene. Fikrê John Crofootî yê wayîrê sîteya ‚Hasankeyf Matters’î rê zî ca dîyeno ke goreyê Crofootî beno ke Tirkîye awe hemverê Sûrîye û Iraqî de sey sîleh bişuxulno.
MENTIQÊ TIRKÎYE: EZ SENÎ WAZENA WINA AWE ŞUXULNENA
Hansene ana ziwan ke aşma Hezîrane de Tirkîye seva Awbendê Ilisûyî tepiştişê awe rê qerar dayo. Dimayê problemê ziwabîyayîşî yo ke wisar de Iraq de virazîya Iraqî hemverê tepiştişê awe de lobî viraşte, netîce de talebê Iraqî ame qebûlkerdene. Goreyê Hanse mentiqê Tirkîye „eke petrolê Iraqî esto ê Tirkîye zî awa ci esta“ yo. Tirkîye na awe destê xo de sey kozêk şuxulnena.
