Newzat Valêrî, Dara Hênî-Çewlîgî de ameyo dinya. Edebîyat û ziwanê tirkî ser o perwerdeyê lisansê dî û dime ra zî derheqê edebiyatê gelê Tirk û Kurdî de master kerd. 

Newzat Valêrî, edebîyat û folklorî ser o xebitîyayo, dorûverê Çewlîgî ra tayê nimûneyê folklorî arêdayê. Seba muqayesekerdişê edebîyatê kirdki, kurmanckî, tirkî û farîsî de xebat kerdê. 

Kirdkî zaf şîîrî, nuşteyî û tercûmeyî ey kovaran û rojnameyan de vejîyayê. Şîîra tirkî ra tayî şîîrî açarneyo kirdkî. 

Valêrî, kovaranê sey Vate, Nûbîhar û Tîroj û rojnameyan sey Newepelî de xeylê şîîre, tercûme û nuşteyê ey weşanîyayê. 

Yew şîîra ey 2007 de Înstîtutê Ziwan û Kulturê Kirmanckî (Zazakî) yê Berlînî ra xelata yewine girewte. Çend şîîrê ey “Şaîranê Zîncîrîyê: Festîvalâ Yewînê yê Şîîranê Miyannetewe”de tadayeyê çend ziwanan.

Nika Îstanbul û Anqare de ciwîyeno.           

 

Eserê eyê ke hetanî nika weşanîyayê:

1- Newzat Valêrî, Dejê Nimiteyî (Şîîr), Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul 2009, 80 rîpelî

2- Newzat Valêrî, Wexto Vîndîbîyaye (Şîîr), Weşanxaneyê Vateyî,  Îstanbul 2016, 71 rîpelî

3- Newzat Valêrî, Demserrê Vîrî (Roman), Weşanên Avesta,  Îstanbul 2023, 208 rîpelî

4-Newzat Valêrî, Pîya (Şîîr), Weşanên PEYWED, Diyarbekîr, 2016 103 rîpelî

 

Tadayeyê ey ê ke weşanîyayê:

1- Ahmed Arif, Mi Hesreta To Ver Qeydûbendî Kerdî Kehan, Tirkî ra Açarnayox: Newzat Valêrî, Îstanbul 2015, 112 rîpelî 

2- Sohrab Sepehrî, Mergê Rengî & Raywan, Farisî ra açarnayox: Newzat Valêrî, Îstanbul 2020,  Weşanxanên Peywend, 96 rîpelî

                        ***

Şîîranê Newzat Valêrîra çend nimûneyî:

 

HEME DEJÎ NIMITE YÊ

 

I

Tenyayî çend zor a mîyanê bêbextan de

ax, ez se bikerî, deşt û koyan de her dem bêkesî

bara min a; bilbilê to ez a!

Şewa tarî de zerrîya mi de naleyîşeko tenik

û veng û awaze şikiteyî…

Her çî şikite;

talihê mi rê,

emir veradeye,

rojê mi teng û zar,

şayî vindîbîyayey…

 

II

Huyayîşê to germê aşma temmuze yo,

çi wext to bivînî ez helîyena hêdî-hêdî

sey yew guda vewre.

Nika ti nêasena yar!

her ca mi rê puk û cemed, bêsitar

ez xo bi xo çîyeno!...

Çîyeno

her dayîm zerrî de

û çar mewsimî can

roje bena şewe bena

çîn o mi rê derman…

III

Porê to yo sîya sûretê şewe yo

neqeşêno tim û tim verê çimanê mi de.

Ez porê to yê rindî bivînî,

zerrîveşayîşê mi rê beno daru

û ez pê beno henik û şenik…

Şenik nîyo,

derdê heskerdena to,

zaf giran o.

 ax, zerrbesteye to ya ez,

 bindestiye de

 hal çi yeman o!

 

IV

Bê to wisar û hamnan qedîyay

rojî pêdima şîy, dinya ma rê bîye tenge

Ax zerrîkewtiş çi giran o, xeribî cend zor a!

la ez se bikerî bara mi xurbet û hesrete kewtî…

            Kewta ez

            yew cayo durî,

            bîya gêraye bi macirî,

            çîn o yew çare gelo,

             ez kamca ra to bigeyrî?

 

V

Mi erd ra, awe ra, mi xo ra pers kerd

ti ha ça ya?

Ne dar û berî, ne erd û awe, ne zî mi çîyêk verda,

yew estareyê lerzinî çim şikna mi ra,

û mi zana:

zerrî dejena, qet çewî ra medet çîn o!..

Nêvarena varanêk

daristanê vîrê mi ser o

ez serre bi serre

pergende û huşk bîya

dorûverê nê bajarî de.

 

VI

Semedê to ez nusena şîîran,

sey Sîyamendî koyê Sîpanî ra gêrena,

sey Memî zindanêko tarî de nalena.

Ax, sebrê min êdî nêmendo,

bê to heyat nîmcet o,

nêno antiş derdê na dinya…

Ey dinyaya bêumure!

ez to ra medet nêwazena.

ez hol zana;

ti ma rê kerr a

kor û lal a,

nêyar a.

 

VII

Ez kam wext to bivînî zimistan beno wisar,

şewe bena roje; roj beno şa.

Bê to dinya veng a, cuyayîş heps o!

ne welat ne xurbet mi rê rehet o,

her tim zerrî dejena,

bê to ez kêm û feqîr a!..

Feqîr a yar

ez bê kes a,

delalê ti ça ya,

qey bes nîyo?

de bîyere,

emirê ma qedîya!                                                                

            Çewlîg, 2008                                     

            (Dejê Nimiteyî)

 

HERTIM EZ A

Ez xumxumê awa roşnê çimanê to de

Vewra aşma sibat a derdê hesreta to de

Ge ez payîz, ge ez wisar a.

 

Hertim gani ya ez, qet nêmirena!     

 

Ez çila û adir a tim û tim veşena xo de

Hem feqîr a, hem maldar a, bazirganê xo ya

Ge ez cennet, ge ez cehennem a.

 

Hertim ciwan a ez, qet pîr nêbena!

 

Şerme û heya ya ez lerzê destê to de

Zana û eleqedarê to ya mîyanê şarî de

Ge ez aqil, ge ez gêj a.

 

Hertim muhkem a ez, qet nêşina!

 

Ez Ehmedê Xanî ya ziwanê Mem û Zine de

Feqîyê Teyran a hênîyê heskerdene û hevî de

Ge ez tîj a, ge ez aşm a.

Hertim hîşyar a ez, qet nêşina hewn a!

 

Vînaye û hayîdar a ez, korfam nîya

Şar vano se, wa vajo, bextê min ti ya

Ge ez baş a, ge ez şaş a.

 

Hertim aşiq a ez, bêsînaye nîya!

                        (Dejê Nimiteyî)

 

PAMENDÎ

1.

Cuyayîşê mi xurbet o, tede ez gêrano

Yewna roj şi awka emrî de, îna hêdî, îna şenik

Û estareyî rijîyay lihêfê şewa tarîye ser

Erd de yewna dinya, ezman de yewna

Ne rojî vîyartî ke cîyabîyayîşê mi biqedîye

Ne zî ez qedîyaya ke wa felek rehet bo!

2.

Welat ra pamendî bara min a,

Hesirê zerrîya mi gurgurnenê nimitkî.

Şar mi ra dûr o, bajar mi ra dûrî,

Ax, yew çare mi rê çin o!

Çi eciz û çi pergende ya ez,

Xerîb-xerîb gêrena, nêzana ez se ra şêrî!

Her kes şuxulê xo de, ez derdê to de ya…

3.

Çew halê mi nêzano, vengê zerrîya mi çi vano,

Ez mêmanê xo bi xo ya versîya tenayî de.

Dinya mi rê mijin û hêrsbîyayî ya

Ez çend mirad bikerî hende dûrî vindena

Labelê înhawa kam awir dano mi feqîrî?

Hewar! Dewrnêko zor o, xatir û holîye nêmenda.

Çi heyf ke ez qet nêzana ha se beno,

Sey yew pîrê fanî ez teslîmê qederê xo beno.

4.

Hêverî çi rind û başîye bî her çî

Ti gula baxçeyê zerrîna mi bîya

Ti boyê ruhê derd û dermanî bîya

Ez pê to şa bîya, pê to ez temam bîya.

Nika her çî kêmî yo, her ca mi rê teng o,

Rîyê mi qet nêhuyeno,

Dormaley min xerb, talan û yaban o…

5.

Yew bîrêko tarî ya dinya mi rê

Tede awêk xorîn dejî ancena nimite.

Mi goş na ser, mi dî aquber;

Kam ameyo, kam şîyo, kamî xêr dîyo.

Yew eyneya şikîteye bî; kesî nêdî, mi dî.

Ez tena bî, derdine bî, reywan bî

Ti zî çîn bîya, ez û versîya xo bîy.

Dûrî de wuslat, dûrî de yew xeyal bi welat.

6.

Bê hal û tena ya ez yew koyo berz ra

Ne esparî yenê şinê, ne zî ez eşkeno şêrî

Ko çîyeno, roj çîyeno, ez çîyeno

Se bikerim, ez dilê xo tesel bikî.

Destê mi vengûvart mendî.

Se bikerim, dinya bêxem û brehê a

Qet ma xo rê derd nêkena, gêrena ha gêrena!...

 

                                    (Dejê Nimiteyî)