Folklor; çekuya “folklor”î fransizkî ra kewta ziwanê kurdkî (zazakî). “Folk” yeno manaya şar î û “lore” zî yeno manaya zanayîşî. Verê na çekuye, serra 1846 de cigêrayoxo îngîlîz Wîllîam Thomasî xebitnaya. 

Folklar îlmê şarî yo. Serra 1878 Îngîltere de bi nameyê “Folklore Society” komele yena sazkerdene, naye ra tepîya zî çekuya folklarî zî bena nameyê nê beşê zanistî û bena vila şona. Nika zaf ziwananê dinya de na çekuye yena xebitnayene. Seke ma vat, folklar îlmê şarî yo û babeta ci hîra ya. Kultur, ziwan, kay, bawerîye, muzîk, werd û şimitiş, kinc û kolî ûsn. Hemeyê ci kewenê babeta folklorî. 

Estanike; çekuya “mesel”ê erebkî ra yena. Estanike; berê fekkî yê edebîyatê şarî yê ke bi qiseykerdiş  awan bîyê û restê roja ewroyî yê. Vatiş û nuştişê estanikan de amanc o yo ke şîretdayîşê tûtan/domanan o. Estanikî mîyanê şarî de cîya-cîya name benê. Nimûne:

“Şanike”,  “sanike”, “estaneke”, “estanike”, “estoneke”,“estonike”, “vistaneke”, “vistanike”, “vistoneke”, “vistonike”, “şanike”, “sonike”,“sûnike”

Estanikî pê yew formel dest pêkenê. Nimûne:

- Yew bi yew çinê bi (Motkan)

- Cêk ben cêk nêben, cêk est cêk çin, cêk bîw cêk çinî w’, cayk benû cayk nibenû ( Çewlîg)

- Cîyek benû, cîyek çinê benû (Bongilan)

- Beno nêbeno (Çêrmûge)

- Beno çinê beno, Yew bî yew çin bî (Hêni)

- Tîya bî çîne bî (Licê)

- Cayê beno, cayê nêveno (Şankuş)

- Beno nêbeno (Sêwregi)

- Cêykî benî cêykî şunî, rojêk rojûn mîyun dî, helêkî helûn mîyûn di (Mîyaran)

- Ceyk benû, ceyk nibenû (Pali)

- Beno nêbeno (Erzingan)

- Beno nibeno (Tatos)

- Waxtê estbîyo, çîn bîyo (Pulur)

- Beno nêbeno (Sêwas)

- Cêyki bîyo, cêyki şîyo (Aksaray)

- Jû bîyo jû nebîyo (Kayserî/Sariz)

-Beno nêbeno, Bî nêbî (Gimgim)

Keso ke estanikan qisey keno ra kirmanckî/zazakî de vanê “sanikker, -e”. Kirmanckî/zazakî de mûhîmîya estanikan a tewr verêne na ya ke bi estanikanê ke ameyê arêdayene ma zaf asan fekê herême yo orgînalî vînenê. 

Cîya-cîya tewirê estanikan est ê:

- Estanikê Şarî 

- Estanikê Perîyan

- Estanikê Raştîvînî

- Estanikê Komîkî

- Estanikê Sayinsfîkşinî

- Fablî

- Destanî

Edebîyatê kirmanckî/zazakî de xeylê kitabê arêdayîşan ê estanikan weşanîyayê. Ma wazenê  nika cêr de nê kitabê ke ma tespît kerd bimojnê şima. 

Kirmanckî/zazakî de kitabê estanikanê ke weşanîyayê:

Alî Beytaş, Şaîsmayîl (Estanikanê Gimgimî ra), Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2012, 140 r.

Alî Aydin Çîçek, Beno Nêbeno, Estanikê (Şanikê) Herêma Gimgimî, Weşanên Avesta, Îstanbul 2023, 443 r.

Alî Aydin Çîçek, Cindî, (Estanikanê Çewlîgî ra), Weşanê Enstîtuya Kurdî yê Îstanbulî, Îstanbul, 2021, 62 r.

Alî Aydin Çîçek, Dewrês (Estanikanê Erzinganî ra), Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul 2020, 125 r.

Alî Aydin Çîçek, Gulîsinêm, (Estanikanê Licê ra), Weşanê Enstîtuya Kurdî yê Îstanbulî, Îstanbul, 2021, 96

Alî Aydin Çîçek, Pepûk (Estanikanê Dêrsimî ra), Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul 2020, 80 r.

Alî Aydin Çîçek, Sayê Marû: (Estanikanê Xinis û Tekmanî ra), Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul,2012, 143 r.

Ayşe Kaya, Estanikê Bongilanî, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2018, 192 r.

Çetîn Satıcı, Şalîl û Bilbil, Mezopotamien-Verlag, Köln, 2007, 153 r.

Feyza Adabeyî, Estanikanê Sêwregi ra, Weşanxaneyê Vateyî, Îstan- bul, 2005, 202 r.

Huseyîn Ballikaya,  Hemedok (Estanikanê Gimgimî ra), Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2014, 132 r.

Huseyîn Ballikaya, Dêvo Kor ( Estanikanê Gimgimî ra), Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2010, 147 r.

Îrfan Sîmserkîsij, Sîmserkîs, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir, 2018, 224 r.

Îsmet Bor, Vistonikê Dadîye Mi, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir, 2013, 352 r.

Kîşîn Turabî, Waya Di Birayanê Pê Hawt Koyan, , Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2024, 128 r.

Koyo Berz, Na Xumxum a, Jina Nû Yayınları, Uppsala-Sweden, 1988, 213 r.

Mehmet Mukan, Sanikê Ma 1,Fam Yayinlari, Îstanbul, 2017, 62 r. 

Mehmet Mukan, Sanikê Ma 2, Fam Yayinlari, Îstanbul, 2017, 64 r. 

Munevver Akbana,  Waka Lu, Vir Yayınları, 2021, 207 r.

Mûnzûr Çem, Luye be Biza Kole ra, Weşanên Komkar, Koln, 1998, 91 r.

Murat Çîçek, Meşa Dengize (Estanikanê Gimgimî ra), Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2014, 119 r.

Nadîre Guntaş Aldatmaz, Sanikanê Mamekîye ra, Weşanê Enstîtuya Ziwananê ke Tirkîya de Ciwîyenê ya Unîversîteya Artuklu, Mêrdîn, 2013, 116 r. Çapa Dîyine ya Hîrakerdeye: Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir, 2016, 168 r.

Newzad Valêrî, Xerîb û Nesîb, Weşanên Peywend, 2023, r?.

Riza Çolpan & Gulperiye & Bîlal Gorgu, Çend Sanikê Ma Çend Çîrokên Me - Sayê Moro, Şahê Maran,Wereza Be Xalcînîye Ra Baz û Rovî Pîre û Rovî, Berhem, Ankara, 1993, 103 r.

Roşan Lezgîn, Sanikanê Dîyarbekirî ra Guldesteyêk, Enstîtuya Kele- purê Kurdî–Şaxê Duhok, Duhok, 2009, r. 175 + 31 (+erebkî)

Şahab Laçîn, Estanikan û Meseleyanê Gêlî ra,Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir, 2016, 80 r.

Sanikê Vateyî; Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul, 2009, 163 r.

Seyîdxan Kurij, Arwûnçî û Lûy: Sonikî Çoligî, Enstîtuya Kelepurê Kurdî-Şaxê Duhokî, Duhok, 2009, 223 r

Seyîdxan Kurij, Wayê Hot Birayûn: Sanikan û Deyîranê Çewlîgî ra, Weşanên Arya, Îstanbul, 2002, 128 r.

Suphî Aydin, Henarek: Kitab Sonikon, Weşanên Apecê, Swêd, 2013, 181 r. 

Tekîn Yildirim, Alik û Fatike, Vir Yayınları, 2022, 80 r.

Wesîla Doğuç-Uzlem Doguç, Baba Vano, Weşanxaneyê Roşna, Dîyarbekir, 2016, 112 r.

Estanikan û Meseleyanê Gêlî ra.