Endamê Sîne Çiyayî Emîn Engîzekî derheqê averşîyayîşê Sînemaya Koyî de qisey kerd. Kayê tîyatroyî yê verênî yê têgêrayîşê azadîye ra heta fîlmê Berîtane ; ê ra heta fîlmanê Halîl Dagî ajansî rê îzahet da.

Eleqeyê şimayê sînemayî û kaybazî çi wext û senî destpekerd?

Wexto ke ez qij bîya, ma  heme qijanê taxî mîyanê xo de kayî kay kerdêne. Zafane qehremanê ma zî Kadîr Inanir  û Tarik Akan  biyêne. La tim rolê ke tewr muhîm bî ê Yilmaz Guneyî bî. Sey xelatêk her roje embazêk rolê Yilmaz Guneyî girewtêne. Ez heta ê wextan ra qayil bîya ke kaybazî bikerî. Bajarê ma  de zî eleqeyê serê hunerî zaf bi. Bajarê ma Semsûrê de şarî her kulturî estîbî û bi taybetî zî eleqeyê serê hunermendîye bî. Mi vatêne ke eger ke ez nêbîyo kaybazê sînemayî ez beno futbolbaz. Serrê mi wina vîyartî û badê qedînayîşê mektebe ez bîya karmendê perwerdeyî yê milî yê Cizîrî û eynî wextî de mi eşnawitêne ke Merkezê Kulturî yê Mezopotamya (MKM)yî abîyo. Mi qerarê xo da ke MKMî de huner bikerî. Ca ra karmendî zaf weşîya mi nêşîbî. Badê nê qerarî fîkrê mi reyna bedilîya û serra 1993 de ez bîya gerîlayê PKKyî. Ez 6 serrî mintîqayê Botanî de menda û badê  zî peyê vengdayîşê Rayber Ocalanî ez şîya wareyê Başûrî. Wexto ke ez wareyê Başûrî de bîya hereketê azadîye wareyê kulturî de gamê girdî eştêne. Înan ra yew zî abîyayîşê Komîtaya Kulturî bi. Serra 2000î de badê abîyayîşê Komîteya Kulturî, mi zî tîya de cayê xo girewt. Sayeyê koyî de xeyalê qijitîya mi ê hunerî ame ca.

Mîyanê gerîla de xeylî çî semedê moralî virazîyeno. Yanî no rewş semedê ma zaf muhîm o. Gerîla de xebatê moralî yenê manaya enerjî, moral û parêkerdişî. Nê sebebî ra heme embazî xebatanê moralî de ca genî. Yan deyîrî vatêne yan tîyatroyan de kay kerdêne yan zî behsê vîrameyîsê xo kerdêne. Mi zî zafane nê xebatanê moralî de tîyatroyî de kay kerdêne. Kaykerdîşê mi weşê embazan şîbî û komîte ra nameyê mi vatbî. Embazan semedê xebatanê komîte venda mi û destpêkerdişê mi  yê endamîya Komîteya Kulturî zî wina bi.

Karê şima yê verênî komîte de çi bî?

Xebatê ma yê ê verênî tîyatro bî. Nê xebatî nêzdîyê 5 serrî dewam kerdî. Yanî serre 2000î ra heta 2004î. Ma koyî de nawîyayîşê tîyatroyî û turneyî viraştî. Ma her cayê Wareyê Pawitişî yê Medya de nawîyayîşê tîyatroyî kerdêne. Pîyesê tîyatro yê ma yo verên "Zilamê Tazî" bi. Nuştoxê nê eserî Lublanij bi û ma bi ziwanê kurdkî  kay kerdêne. Babeta nê pîyesî zî  xoverdayîşê şarê Filîstînî bî. Eleqeyê embazan, eleqeyê ma zî zedînaybi. Ma xebatanê xo  hem bi keyfî hem zî bi cidîyetî kerdêne. Ma badê cû nawîyayîşê şarî zî viraştî û nawîyayîşê ma bi taybetî mintiqayanê Mosilî, Mexmûrî, Behdînanî û Soranî de bî. Ê wextan nameyê tîyatroyê ma "Akademîya Şehîd Sefkanî" bi. Ma xebatanê xo  binê nameyê akademî de dewam kerdêne. Seba tayê rewşanê negatîfî zî xebatê ma yê kulturî û hunerî biney tepîya mendî û xurt nêbî.

Tîyatroyê Koyî serra 2000î de tesîs bibi. La, serra 2001î de zî şerê başûrî vejîya. No şer bi destê  dewleta Tirkîya amebi destpêkerdene. No şer zî hetê ma ra sey “şerê xîyanetî” amebi namekerdene. Semedê nê şerî zî nêzdîyê di serrî xebatê ma yê kulturî edilîyabî. Badê qedîyayîşê şerî zî xebatê kulturî  newe ra destpêkerdî.

Ez qayîl a ke kaybazanê girdan  embaz Hêvî û Yektayî bidî vîrardene. Nê embazanê ma xeylî xebatê hîra û girdî kerdîbî. Ê rayberê nê karî bî. Ma heta grubêk ardenî pêser  înan pîyesê tîyatroyî kerdêne hadre. Heta şehîd kewtişî zî karê xo zaf rind kerdî û peyê xo de zî mîrasêko gird ca verdayî.

Mi coka waştişê xo yê kaybazî  ra behs kerdibi. Kay û kaybazanê ê wextan de eleqeya ziwan û kulturê ma çinêbî. Tena Yilmaz Guney înan ra cîya bi. Mîsale ke kaybaz Cuneyt Arkinî her rolê xo de tirkperwerîye kerdêne û pey nê rolan de zî ma rê fikranê xo  enjektê kerdêne. Coka cuyayîşê ma zî mîyanê nê kulturî de bi. Heto bîn ra şarê kurdî pey têgêrayîşê PKKyî nefeso teze girewtibi. Koma tîyatroyê ma de 45 embazî estîbî. Koma ma ya muzîkî zî estîbî. Koma muzîkî de zî 45 embazî estîbî. Hemeyê embazanê ma bi keyfî nê xebatan rê beşdar bibî. Bîyayîşê cengawerê şarî, her manayî de bîyayîşê rayberî û cengawerî yê xebatan bî. Ge sîlehê ke dest de yî, ge sazî û gîtarî, ge kamera û ge ge zî perdeyê tîyatro yî yo. Ez wazena ke vîraameyîşêkê xo şima de parê bikerî. Serra 2001î bî. Zimistan amebi. La cayê ma yê xebatanê hunerîyan  çinîbi. Ma semedê 27ê Teşrîna peyêne kayêk amade kerdibi û ganî ma cayêk zî  biviraştêne. Embaz Hêvî cuyayişê xo yê sivîle de westayê înşaatî bi. Ma binê vewrî de bi embazê Hêvîyî salona xo ya tîyatroyî heta 27ê Teşrîna peyêne qedînaye û nawîyayîşê xo yê tîyatroyî  na solane de viraşt.

Şima key Xelîl Dag şinasna û Têgêrayîşê Azadîye de xebata verêne ya sînema ça de û senî dest pêkerd?

Ma wexto ke mintiqaya  Mosilî de xebatanê xo kerdêne, mi nameyê embaz Xelîl Dagî eşnawit. Mi waştêne ke ê de bibî şinasî. Ê zî waştêne mi de. Ê wextan de embaz Xelîl Dag HPG de bi. La eleqeyê ê serê sînema de bî. Wayîrê xeyelanê girdan bi. Ma serra 2001 de bî şinasî. Ma xeylî terraqeyê dergî kerdîbî. Ey waştene ke cayanê gerilayî bivîno, mekanê tekoşînî binuso, fotograf û fîlmanê her çîyî bianco. Verê mergê xo zî waştêne ke Botanî ra heta koyê Agîrî fîlmê gerîlayî bianco. La serra 2008î de sehîd kewt. Ma embaz Xelîlî de tayê xebatê fîlmî kerdîbî. Fîlmo verên ke ma antibi Tîrêj bi. Embaz Xelîlî nê filmî de cengaweranê azadîyî ra behs kerdêne. Xebatanê xo bi zanayîşî kerdêne. Ê zanayêne ke sînema propagandayêk zaf bitesîr a. Ez bawer kena ke Xelîlî xayeyê xo ser kewtibi. Fîlmê ê zaf weşî bî û xeylî zî fîlmî viraştîbî. Tîrêj, Eynika Bejnê, Dema Jin Hez bike û Bêrîtan.…

Şima eşkênê biney qala fîlmê Berîtane bikerî?

Seke mi vat, ma xeylî fîlmî viraştî. La mîyanê fîlmanê ê de eleqeyê tewr girdî filmê Berîtanî dî. Ma zî pê nê fîlmî vengêko pîl da.. Nê fîlmî  tena embazan de nê hemeyê şarê ma de tesîr kerd. CDyê fîlmî her ca de estîbî. Vakur de qedexe bi la hemeyê keyeyanê kurdan de ameyêne temaşekerdene. Başûr de zî wina bi. Şehîdbîyayîşê embaze Berîtane zî tesîr kerdibi. Fîlm 2006î ra nata heta ewro zî yeno temaşekerdene. Mîsale her kesî seba fîlmî  mi ra vano Huseyîn. Her kesî nê fîlmî de xo ra perçeyêk dî. Serra 1992 de şerê başûrî wareyê  Xakûrkê de xeylî çetîn vîyartibi û embaze Berîtane zî tîya de şehîd kewtebî. Cayo ke embaze Berîtane tede şehîd kewtebî  fîlm ê cayî de amebi antene. Eynî qil, eynî pêrare û eynî zinarî de. Wexto ke antişê filmî dewam kerdêne hama meyîtê hevalê nêvînîyabi. Badê şehîdkewtişê Berîtane cayê meyîtî zî o embazo ke aye defin kerdebî ramojna û ma zî meyitê Berîtane kirişt goristanê Xakûrkê.Ma nê antî û sehneyê fîlmî de şuxulnayî.

PKK kewto serra xo ya 41. nê 40 serran de  sewîyeya ke sînema ameya senîno?

40 serrî, 40 serrê ke her wextê ci pir. Nê serran de her gama ci ra fîlmî vejîyenê. Eger ke bi rastîye fehm bibo  têkoşînê PKKyî de zaf argûmanî estî. Xeylê şerê girdî, xoverrodayîşî û qirkerdîşî bî. Hemeyê înan babeta filmê yê. Ez eşkena vajo ke mîyanê 40 serran de duştê ke ma resayê ci ma rûmetê resayîşê raştîye yê estbîyayîşî ciwîyenê. Ma têkoşînê zaf girdî ra behs kenî. Ha ya ma sînemakarîya nê têkoşînî virazenî. Ma  rixmê kemasîye de, çetinîye de û şerî de karê xo  dewam kenî. Ma Kurdîstanê Vakurî û Başûrî de zereyê şerê germî de yî la ma reyna zî fîlman ancenî. Wa hîna çi bibo!... Eger ke şima nê  rejîsorê tewr namdarî ra bipersê, cewabê ey "Na gejîtî ya" beno. PKK partîya serewedartoxan a verba koletî ya. Sîne Çiya yî zî eyneyê nê serewedartoxan o. Seba Raybertîya ma, kultur û huner zaf muhîm o û wazeno ke ma  serê na babete de aver şîyerî. Rayber APOyî, her wextî de  derheqê sînema û edebîyatî de qal kerdo û perspektîfan dayo. Rayber APOyî vat ke gereka roman, şîîre û fîlmê PKKyî bibo. Nê semedî ra ma zî hîna xayeyê girdî ronayê vernîya xo.

Projeya şima ya neweye esta?

Şehîdkewtişê embaz Xelîlî rew ra bibi û ma zî tepîya û erey mendî. Embazê ke verê cu Xelîlî ra perwerde girewtibi estîbî la embaz Xelîl cîya bi. O westayê nê karî bi. Ma badê Xelîlî pê grubêk dewam kerd û ma çend filmî zî viraşt. La ma nêresayî duştê fîlmê Berîtane. Bêguman nê xebatî seba ma bî tecrube. Nika destê ma de projeyê neweyî estî û çend xebatan zî heman wextî de rayra benê.  

Mavajîme xebatê ke Her Kes Paweno?

E, bi qetî wina ya. Mîsale xebata filmî ya "Sur"î qedîyaye. Yeno zanayene ke serra 2015î de Surî de xoverrodayîşo gird bibi. Ma filmê nê viraşt.Projeyeko zaf rind bi. Antişê filmî qedîya û nika xebata montajî dewam kena. Nêzdî ra zî do bireso ewnîyayoxan. Ancî xebata "Wextê Dirrike" esta û antişê ci zî tay mendî. Destê ma de projeyêko newe zî esto la, ez nîka derheqê ey de zanayîş nêdano hema rew o. Ma nêverdenî tu afernayîşê şarê ma tarîxê xo ra cîya bibo. Ma her çî belge kenî û hemeyê dinya rê vila kenî. Çunke şarê ma nê heq keno. Yewna zî ma pê nê projeyan sînemakarîya alternatîfe virazenî. Sîstemê modernîteya kapîtalîste de her çî beno meta û pere, ma zî verba nê yî sînemaya kulturkîye virazenî. Rojhelato Mîyanên de qehremanîya şarî, destanê ey zaf muhîm ê. Kurdîstan de  zî wina yo. Nê semedî ra ma fîlmanê winayênan ancenî.

Seba fîlmanê Xelîl Dagî nika sînemaya dinya ra zî eleqedarî ramojîyena. Şima nê senî ercnenê? Waştişê cîyayî resayî şima?

E, ma zî nê eleqeyê girdî vînenî. Zemanêk dormeyanê şorişgêr û demokratanê Tirkîyayijan ê ke rejîsor û kaybazî bî eleqedarîya înan estbî.Nika zî sînemaya dinya ra. Mîlîtanê bi felsefeya Apocîye verba talanî mucadeleyê xo kenî û înan pê naye zî dinya de xeylî nam girewt. Mîsale mucadeleyo ke Vakûrê Sûrîye û Rojava dano, hemeyê dinya heyran û heşmetkar bî. Nê semedî ra zî xeylî fîlmê belgekîyî ameyî viraştene û sazgehanê medyayî de ca girewtî. Fîlmo tewr peyên zî rejîsorê portugalijî ant ke nameyê ci "Bînxet” bi. Fîlmêko bîn zî “Kênayê Tîjî" yo. Xora fîlmê Kênayê Tîjî xeylî xelatî zî  girewtî. Nê xelatan zî ramojna ke gerîlayê kurdan weş bi her kesî şîyê. Çunke gerîlayê Kurdîstanî semedê averşîyayîşê dinya  şerê çetînî dano; Gereka her kes nê şêrî rê destek bido û beşdar bibo. Ma reyna kaybaz û viraştoxanê xerîban dir pêvînayiş kenî. Inan Ê zehmetîya xebata ma vînenî û ecêb manenî. Nê semedî ra waştîşê înan cîya yo. La ma wazenê ke wa heqê fîlmanê xo bido.  Şaro kurd bi hawayêkê rastî nasbîyayîş heq keno. Çunke şarê kurdî bedelê pîlî dayê.

Şima filmê Berîtane Xakûrkê de ante û nika sey Efrîn û Kobanê Xakûrke zî binê hêrişê îşxalî de ya. Şima derheqê naye de se vanî?

Raşt a, dişmen wareyê Xakûrkê de hêrişanê girdan keno. La verba nê hêrişan zî xoverdayîş esto. Mîsale serra 2016î de hevale Axîn Meşkane şehîd kewtebî. A zî sey hevala Berîtane heta guleyê xo yê peyênî şer kena û wexto ke guleyan qedînena, xo zinarî ra  fiştana. Verê nê îradeyî de zî muyê merdimî wirzenê. Fedaîtîye wina ya. Wext û mekanê nê serebûtî zî eynî yo. Çi heyf ke tarîx tekerrur keno. Nika dişmen çendek wazeno wa teknîkî  bişuxulno. Hînî ordîya ê çînîya. Heme hêvîya xo  zî bestayê teyaran, tanqan û topan. Verba nê zî îradeyê hemrayanê xoverdayoxan ê sey Axîne esto. Kam vîndî keno belî yo. Mîyanê şerî de îrade; heqîqato tewr muhîm o. Tehrîb û vîndîkerdişê tebîetî, sucê însanetî yo, sucê qirkerdişî yo. Dewleta faşîstî ya Tirkîya sucê qirkerdişî kena. Gereka heme merdimayî vera înan vinderê û lanet bikerê.

Na giranîya şerî hemverê xebatanê şima de bena asteng?

Dişmen propagandayêka sîyaye domneno.La ma zurekerîya dişmenî reyna îspat kerde û ma binê teyareyanê keşîfî de fîlmê sînema ancenî. Ma heme xebatanê xo  zî mîyanê şerî de kenî. Çîyêk vernîya mucadeleyê azadîya Kurdîstanî û gerîlayê ê de asteng nîyo. Însanetîye nê rojan qeyd kena û ez bawer kena ke semedê termînê averî yê tarîxe esero tewr gird, do xoverdayîşê nê wextan bibo.