Terteleyê Dêrsimî yê 1937-38î ser o 83 serrî vîyartî. Heyetê Wezîran ê Komara Tirkîya 4ê gulana 1937î de qerarnameyêko taybet ê bi nameyê 'Biranê Tenkîlî yê Dêrsimî' vet. Pê nê qerarnameyî domanî, cinîyî, ciwanî, dergûşî û kokimî ameyî qirkerdene, vêşnayene û sûrgunkerdene. Leşkeranê tirkan pîzeyê cinîyan ê diganan qelişnayî û dergûşê zereyê pîzeyan zî pê vateyê 'nê do bibê dişmenê ma' kiştî. Koy û dewê Dêrsimî dîyayî bombayan ver, kesê ke şikefteyan de xo nimit pê gazê kîmyewî kişîyayî. Merdeyî erzîyayî Çemê Munzurî. Êyê ke terteleyî ra xelisîyayî ameyî surgunkerdene.

Goreyê qeydan1937 de hezar û 737 kesî, 1938 de 6 hezar û 868 kesî ameyî qirkerdene la zanîyeno ke hûmara raştikêne nê qeydan ra zêdêr a. Goreyê doneyanê nefermîyan tertele de tewr tay 70 hezar kesî ameyî qetilkerdene, bi des hezaran kesî ameyî surgunkerdene. Kênayê ke Terteleyê Dêrsimî ra xelisîyayî keyeyanê xo ra ameyî qerifnayene û dîyayî leşkeranê tirkan.

Dima ke bira Heyetê Wezîran eşkera bibî kurdan 4ê Gulane sey 'Roza Şîyaye' (Roja Sîyaye) îlan kerde. Her serre seba vîrameyîşê qurbananê Terteleyê Dêrsimî qeranfîlî erzîyenê Çemê Munzurî û loqmayî yenê vilakerdene.

Şahîdê Terteleyê Dêrsimî: Ap Bego

Bedrî Polato 93 serre şahîdê Terteleyê Dêrsimî yo. Bedrî Polat sey 'Ap Bego' şinasîyeno û hema zî serê bedenê ci de rêç û dejê terteleyî estê. Polat dewa Korkezî ya merkezê Dêrsimî de dadîya xo ra beno û hema ke 10 serrî yo beno şahîdê terteleyî. Pêro ferdê keyeyê ci 5 kesî yenê qirkerdene. Cinîya ci Gullu Polat zî wexto ke 2 serrî bîye şahîda terteleyî bena, babîyê ci û di apê ci yenê qetilkerdene. Têna a û dadîya ci xelisîyenê.

'Hîkayeyêka derg û dila'

Bedrî Polato ke goşê ci hînî nêeşnawenê kênaya ci ana vîrê ey ke serrgêra Terteleyê Dêrsimî ameya. Bedrî Polat ewnîyeno dûrî ra û hem pê destê xo nîşan keno hem zî vano ke wextê Terteleyê Dêrsimî de leşkeran pê guleyan di engiştê ci pakerdî.

Polat 'axx' keno û vano: ''Na hîkayeyêka derg û dila ya. Pê qiseykerdişî nêvajîyena.''

Polat vano babîyê ci Hasan Polat qirkerdişî ra rojêke verî serê sibayî hetê leşkeran ra ame berdene bi qereqolî û pey ra tira xeberêke nêameye girewtene. Kekê Polatî Alî û Huseyînî mergê babîyê xo ra dima tewrê xoverdayoxan benê. Polat bîyo şahîdê ci ke leşkera dewa înan ra 300 kesî meydanê dewe de kom kerdî.

Polatî vat: '' Leşkeran nêva ke nê doman ê, cinî yê, ciwan ê, digan ê. Ê pêro kişta Awa Harçîkî de rêz kerdî, guleyî varnayî înan ser. Cenazayî zî eştî awe. Leşkeran dadîya mi, waka mi, wird way û birayê min ê qijî verê çimanê mi de kiştî. Înan vat qey ez zî merda. Pa merdeyan ez zî eşta awe. Ez û domanêke ma awe ra xelisîyayî. Mi destê xo nabi sereyê birayê xo ser. Guleyanê leşkeran di engiştê mi pakerdî. Ez sey birîndar resaya dewe. Heta ke efû vejîyaye ez koyan de hetê kekanê xo de menda.''

Polatî wina qiseykerdişê xo rê dewam kerd: ''38 ame ma kerdî birîndar, kerdî tarûmar. Înan projeyêk viraştbi. Goreyê projeyî ganî kesêk wa weş nêmendêne. Ê bînî zî ameyî surgunkerdene, vêşnayene, bîyî wele. Ma sûcêk nêkerdbi. Bîlasebeb înan merdimî kiştî. Ma çewî rê çîyêk nêkerdbi. Înan ma bi hawayêkê komkî qir kerdêne. Leşkerî pê sungîyan pîzeyê cinîyan ê diganan qelişna, dergûş ver û eşt war. Ey vatêne 'Siba nê bîr nê do ma rê dişmenîye bikerê. Ma key dişmenîye kerde?''

'Wa neslê bînî nê kerdişan bizanê'

Polatî da zanayene ke dormeyê koyanê Dêrsimî hetê leşkeran ra amebi girewtene û vat: ''Ne darêke menda, ne hêgayêke menda, ne mal ne dewar ne zî merdimêk mend. Înan ma pêro girewtî, destê xo na sereyê ma ser. Vatêne 'Ma siba yenê şima surgun kenê.' Ma têna waştêne erdê xo de biciwîyê. Înan nişka ra xo fîna ma ser. Domanî qetil kerdî. Heq reyna a roje nêmojno. Înan pê kerrayan sereyê merdiman ê weşan pelixnayêne. Înan Dêrsim serûbin kerd. Wa çew nê terteleyî xo vîrî ra mekero.''

Polatî peynîya qiseykerdişê xo de waşt ke wa Terteleyê Dêrsimî neslanê bînan rê bêro neqlkerdene, bêro roşnî kerdene û serebûtê terteleyî bêrê arşîvkerdene.