Dêrsimo ke bi floaraya xo ya nebatî yeno naskerdene bi xozaya xo  merdiman heyretan de verdeno. Her serrewextê Dêrsimî de gul û vilikê cîya-cîyayî zîl danê. Çimeyê Munzurî bi awa koyan hêrikîyenê.

Dêrsim  mîyanê qewm û neteweyê kurdan de zî wayîrê cayêkê taybetî yo. Bi serran Dêrsim bi halîn û keyeyo tewr biasayîş. Ne hêrişê vera Dêrsimî ne zî xoverdayîşê şarê Dêrsimî qedîyayî. No ware wareyê Seyîd Riza, Alî Şêr û Zerîfayan o. No ware wareyê şehîdanê Kurdîstanî yo. Wareyê Sara, Bêrîyan, Polat, Munzur û bi seyan şerwananê Têgêrayîşê Azadî yo. 

Koyê Munzur û Mercanî bi berzîya xo ya 3 hezar metre Dêrsimî ra ver bi Çewlîgî, ver bi Erzinganî şinê. Awa kanîyanê Dêrsimî hêrikîyena Firat, Çemê Murad û Avareş.

Kanîyê Munzurî bi awa Mercanî şinasîyenê. Nê kanîyî dewa Zeranîg û Zîyaretî de yê. Yewê nê kanîyan ra granît zî hêrikîyeno. Awa na kanî ver bi Aradzanî şina.

Nûrî Dêrsimîyî kitabê xo yê bi nameyê 'Tarîxê Kurdîstanî' de derheqê Dêrsimî de nê çîyî nuştbî: ''Goreyê bawerîyan kanîyê Munzurî sêngê Homaya ma ya Dayîke Anahîte ra hêrikîyenê. Awa kanîya şitî çijeyê Anahîte ra yena. Seba ke mabênê eşîran de nîqaş estbî na kanî zîyaret kenê û şitê (awa) Anahîte şimenê. O çax mabênê înan de haştîye virazîyena.''

Ma Amedî ra vera xo danê Dêrsim. Ma Xarpêtî ra dima resenê rayîrê qezaya Pêrtagî ya Dêrsimî. Seba ke ma derbazê Pêrtagî bibê  nişenê ferîbotî. Germî û vengê Amedî ra dima Dêrsim sey nefes o. Ma nêvindenê û nareye zî verê xo danê Pulur. Ma Pulur de şinê Çimeyanê Munzurî û Çimeyê Pulurî. Merdimî pê harharê awa Pulurî coş, şad û şay benê. Dima ma kewenê rayîr ke şorê Koyê Munzurî û wareyanê ci. 

Hêverî Koyê Munzurî ma pêşwazî kenê. Herême de ware û koyê Buyur Anne, Meydan, herêma Kiz Meryem û Mezraya Koyî estê. Şilêrê koyanê Dêrsimî bi renganê xo yê rindan xoza xemilnenê 

Balkêş û çi weş o ke na herême de her ca de şima rastê keda cinîyan yenê. Esnafî exlebî cinî yê. Ma reyna kewenê rayîrê Pulurî. Wexto ke ma resenê merkezê Dêrsimî hêverî peykerê haştîye ma pêşwazî keno. No peykerê haştîye raştîya xo de peykerê Fermandare Zîlane yo. Fermandare Zîlane serra 1996î de vera hêzanê dewleta tirke çalakîyêka fedayîye kerde.

Dêrsim de hezar û 600 nebatî estê û înan ra 293ê ci endemîk ê. Pulur de her metre de xeymî estê. Merdimî seba tatîlî yenê tîya û dekewenê awa Munzurî. Merdim eşkeno vajo ke Dêrsim cenetê rîyê erdî yo. 

Wexto ke ma şinê wareyanê Dêrsimî ma rastê pêzan yenê. Wareyanê Dêrsimî de têna şarê Dêrsimî nê şarê pêro Kurdîstanî koçberîye keno. La qedexeyê wareyan tesîrê înan  keno. 

Dewleta tirke ya îşxalkere her tim Dêrsim kerd hedef û her ke firsend vînena hêrişê xoza û bawerîya herême kena. Nika zî dewlete Çimeyê Munzurî kerdî hedef la dêrsimijî nêrazîbîyayîşê xo mojnenê. Çimeyê Munzurî seba elewîyan mekanêko fîraz o. Semedê projeyê rantî ra dekewtiş û vejîyayîşê zîyaretgehî qestî ra yenê sînordarkerdene. Çimeyanê Munzurî de ablûqaya polîs û leşkeran esta.