14ê nîsana 2022yî ra nata dewleta tirke bi armancê îşxalî hêrişê Zap, avaşîn û Metîna kena. Xoverdayîşê gerîlayanê azadîye zî bêmabên dewam keno. Merkezê Îrtîbatî û Çapemenîye yê HPGyî perey bi eşkerayîyêke dabi zanayene ke artêşa tirke 10ê temmuze de 12.50 de Warê Xoverdayîşî yê Şikefta Birîndaran de vera çeperanê şerî bombaya fosforî şuxilnaya.

Artêşa tirke cara heta nika vera gerîlayan zaf çekê kîmyewîyî şuxilnayî la goreyê tesbîtanê HPGyî reya verêne nê şerî de çeka fosforî şuxilnaya. Bombaya fosforî ya ke nêzdîyê se serrî yo şer de şuxilîya û hewayî reyde kişena, protokolê 8ê Hezîrana 1997î de sey sûcî amebi qebulkerdene.

Rixmê ney zî sere de Amerîka, Îsraîl û Rûsya xeylêk dewletan Şerê Dinya yê Diyînî de na bomba zaf reyî şuxilnaya. Îsraîl Lubnan, Sûrîye û Iraqî de, Rûsya nika şerê vera Ukrayna de na bomba şuxilnaye. Bombaya fosforî seba ke 'hêzanê dişmenî' bivêşna û îmha bikera şuxilîyena. 50 mgê fosforî eşkeno merdiman bikişo. Fosfor 5 heta 10 rojan eşkeno tesîr bikero û na rewşe de bedenê merdiman zereyî ra vêşneno. Wexto ke bedenê merdiman bombaya fosforî ra vêşeno hînî zehmet o ke verê nê şewatî bêro girewtene. Fosfor eşkeno esteyê merdiman zî bivêşno.

Rayaumûmîya dinya hêrişanê dewleta tirke yê vera Girê Sipî û Serêkanîyê de dî ke bombaya fosforî barbarîyêka senîn a. Artêşa tirke ya îşxalkere 19ê teşrîna verêne ya 2019î de Serêkanîyê de vera QSD û sivîlan bombaya fosforî şuxilnaye. Dezgehanê heqanê merdiman ê herême pare kerd ke nê hêrişî de , 23ê ci sivîlî 10ê ci şerwanê QSDyî 33 kesî vêşayî.

Hêrişê fosforî yê dewleta tirke de seba ke 6 kesî vêşayîşî ra nêameyêne şinasnayene, derheqê înan de agahî û belgeyêk nêame tesbîtkerdene.

Nê hêrişê Serêkanîyê ra çend mengî dima çeleyê 2020î de laboratuwaranê Swîsre parçeyêkê bedenê şerwanê QSDyî ser o cigêra û netîceyê cigêrayîşî eşkera kerdî. Pisporanê cigêrayîşî mîqtarêkê pîlî yê fosforî reyde şewatê kîmyewîyî zî tesbît kerdî. Rixmê nê delîlan zî Rêxistina Qedexekerdişê Çekanê Kîmyewîyan (OPCW) îdîa kerd ke 'Tirkîya çeka kîmyewîye nêşuxilnaya' û wayîrê ci vejîyaye.

Dewleta tirke Vakurê Kurdîstanî de zî wextê Xoverdayîşê Xoîdarekerdişî de zaf reyî bombaya fosforî şuxilnaye. Bi taybetî hêrişanê vera Nisêbînî de adara 2016î de vera sivîlan û xoverdayoxanê YPSyî bombaya fosforî şuxilîyaye. Leşkeranê tirkan ê îşxalkeran Nisêbîn de xeylêk bînayî bi fosforî vêşnayî.

Payîzê 2011î de zî wexto ke gerîlayan Hemleya Şerê Şarî yê Şorişgêrî dabi destpêkerdene artêşa tirke reyna bombaya fosforî şuxilnaye. Reyna hamnanê 2012î de vera waranê gerîlayan bombaya fosforî şuxilîyaye û zerarêko pîl resa xoza ser. Nê waran ra yew zî daristanê Erdewilî yê qezaya Şemzînanî bi ke temmuza 2012î de bi bombaya fosforî ame vêşnayene. Şewatê fosforî bi rojan dewam kerd.

Fermandarê Pêroyî uê Cendirmeyan û Orgeneralê ê çaxî Aytaç Yalmanî 19ê kanûna 2000î de fermanê Operasyonê 'Hayata Donuş (Agêrîyayîşê Cuye)' dabî. Yalmanî 2013 de Mehkemeya Cezaya Aslî ya Bodrumî de îtîraf kerd ke înan o çax vera tepişteyanê Zîndanê Bayrampaşayî bombaya fosforî şuxilnaya.

Yalmanî îdîa kerd ke înan fosfor seba ke dû virazê şuxilnayo. La dima hetê pisporan ra ame belgekerdene ke fosforî ra bedenê xeylêk tepişteyan vêşayo. Tepişteyan ra yewî vat: ''Kincê ma nêvêşayî, bedenê ma vêşayî.' Derheqê polîs û leşkeranê nê operasyonî de zî bi hawayêkê cidîyî muhakemekerdiş nêame kerdene.