Her serre mabênê 21ê kanûne-13ê çeleyî de elewîyê kirdî yê Dêrsim, Çewlîg, Erzîngan, Gimgim û Erziromî şayîya serra newîye ya bi nameyê Gaxanî kenê. Kulturê Gaxanî hêdî hêdî vîr a şino. Verî şayîyê Gaxanî nê şaristanan de ameyêne kerdene la netîceya polîtîkaya asîmîlasyonî û kulturê populerî de Gaxan hetê tay kesan ra yeno caardene.

Dewa Akpinarî ya qezaya Xozatî ya Dêrsimî de kulturê Gaxanî dewam keno. Elewîyê dewe venga pêro elewîyan da ke kulturê Gaxanî bipawê û tim bîyarê ca.

Roniştoxa dewe Fîkrîye Koçak îfade kerd ke şayîya Gaxanî de heredîyayeyî haştîye kenê û hêrsî qedîyenê. Fîkrîye vat: ''Verî ocax de ma kolîyêka qaline vêşnenê û zereyê firaqêkê pîlî de gombe pewjenê. Ma parçeyêkê kolîye erzenê mîyanê gombe. Kamî rê kolî vejîyeya o/a hînî bena keso/a tewr giring/e keyeyî. Gaxan de domanî keye bi keye gêrenê û ferdê keyeyan pere, werd danê domanan. Nika çew Gaxan nêkeno.Ma nêwazenê nê kulturê ma destî ra şoro. Eke ma nê kulturî xo vîr a bikerê o çax estbîyayîşê ma zî do vînî bibo. Bawerîya ma, rayîrê ma no yo.''

Kiymete Konak zî da zanayene ke ê pê şayîya Gaxanî serra newîye fîraz kenê û vat: ''Ma Gaxan de genimî ra nan pewjenê, loqmayan vila kenê. Gaxan yeno manaya aramî, şayî û bereket. Ma Gaxan de nan danê xizan û vêşanan. La hînî no kulturê ma destî ra şino. Ma xîret kenê ke dewa xo de nê kulturî bipawê.''

Dîdare Konaka ke domanîya xo ra naya tewrê şayîya Gaxanî bena vat: ''Ma pê Gaxan serra newîye pêşwazî kenê. Gaxan ma rê aramî û haştîye temsîl keno. Heyf ke hînî aramî û haştîye nêmendî. Ma tîya de kulturê xo  pawenê, Gaxan fîraz kenê. Ma xeta bawerîya xo ser o dewam kenê.''