Edebîyatê kirmankî/zazakî de êdî azo newe xo nîşan dano. Şîîre ra bigêrê hîkaye, roman û xebatanê zîwanî de zî no wina yo. Senî ke yeno zanayene edebîyatê kirmanckî yo modern bi kovara Tîrêjî dest pêkeno.  Labelê serra 1996î ra, bi dest kerdişê Grûba Xebate ya Vateyî û Kovaraya Vateyî nê xebatan bingeyo hîna zixm û pêt girewt. Bi destkerdişê xebatanê Grûba Xebate ya Vateyî û Kovaraya Vateyî nuştox û şaîrê neweyî vejîyayî û nê kesan bi tarz û qaydeyanê Grûba Xebate ya Vateyî û Kovaraya Vateyî dest bi nuştişî kerd. 

 

Netîceyê xebatanê Grûba Xebate ya Vateyî û Kovaraya Vateyî hem edîbî û hem zî eserê hîna bikalîteyî vejîyayî meydan. Bi taybetî wendekarê ke “Unîversîteya Artûklûyî ya Mêrdînî Enstîtuyê Ziwananê Ganîyan yê Tirkîya” ra mezun bîyê warê edebîyat û ziwanê kirmanckî/zazakî de eserê bikalîteyî vetî. Nînan ra yew zî Umer Barasi yo. 

 

Kitabê Umer Barasiyî yo verên serra 2023 de weşanxaneyê Vateyî ra vejîya. Nameyê kitabê  Umer Barasi “Dijeyê Pistanan” û kitab de 48 şîîrî ca gênê. Nameyê  şîîran wina yo: “Vengdayîş, Nêşkena, Lêlê, Vengê To, Perînê Şewe,  Dijeyê Pistanan, Viriteyê Bajarî, Kitabo Bêherf, Destê Welatî, Gezmaxi, Persê Kutikan, Veyveyê Cindan, Awkê Saxyer, Rêçe, Ewro, Persona, Qerqele, Çend, Uca De, Pirdê Muradî, Pencerayî, Di Serrî, Derê Warê Guli, Reca û Dexalet, Mêmana Şewe, Gûngila, Çekuyê Remcikî, Çimzîqe, Tayî, Varan, Ey Saqi..!, Pirdê, Galatayî, Welhasil, Tenayî, Kuçeyê Hewnan Şîîra Na Hele, Çikole, Kurdîstanbûl, Xerîbîya, Demarrî, Tîja Payîzî, Awa Xaçpage, Ti Zana Ez Nika Ça De Ya..?, Dayîş û Girewtiş, Şewdir o, Hal û Hewalê Embazan, Rockin Rollê Toplûkonûtî Vay û Erjan, Şîretê Ereymendeyî” Babeta şîîranê Umer Barasiyî eşq, tenayîye, hevalîye, xerîbîye ûsn.yo.

 

Şîîranê Umer Barasiyî ra Çend Nimûneyî:

 

VENGDAYÎŞ

 

fekê cinawiran hîra

dindanê înan tûjî

ey gêrayoxê çolan û koyan

roşnî ha ça de, rayîr ha ça..?

mefteyê persanê ma hê ça de..?

vaje ma ra, rîwayetan, sanikan ra vaje

tal şîrin, çetin asan beno vaje

venganîyê ruhê ma hê ça de vaje

gewlê estoranê teberkerdeyan de

yan halînê hechecikan de

binê gilanê sûrgulêran de

yan rehmê morceleyan de

 

rast vaje ey deştoxo zitbulit

tarî de eynî çi karî rê beno..?

 

çimê mergî sûrî

pîzeyê ey vêşan

ey evdalê axir zeman

hêvî ha ça de, şayî ha ça..?

vaje, destnuşteyan, mishefan ra vaje

lêl zelal, tarî roşn beno vaje

manaya cuya ma ha ça de vaje

pey hewt koyan, binê behran de

yan simanê peskovîyan de

zereyê hennaran, bezreyê zeytunan de

yan wextanê êreyan de

de vaje ey evdalo lal û kerr

ma rê deyîranê dengbêjanê koran vaje..!

DIJEYÊ PISTANAN

I.

dijeyê şewan a ez

dijeyê şewanê dergan

dijeyê şewanê şima

dijeyê pistanan

 

seke yeno mi vîr

maya mi zî dije bîye,

pîyê mi zî

îsayî ra zaf verî bi

eşqî ra zaf cuwa pey

mi hewnêko xirab dî şewêk

 

dijeyê şewan a ez

dijeyê şewanê dergan

dijeyê mezganê şima

dijeyê pistanan

 

II.

hewnê mino derg û dila

hewnê mino lêl û bêbin

barkerdişêk yeno mi vîr

barkerdişêko pîl û ecêb

barkerdişê qewman,

barkerdişê heywanan,

barkerdişê dar û birrî,

barkerdişê teyr û turî,

barkerdişê dem û serran,

barkerdişê heme çîyî..!

 

kuncikêkî şikeftî de bîya ez

sanika şewşewikan de

serd.. xof.. recif.. ters..

cêr ra cor lerzaye leşa mi

derûdor seraser engilisîya

telî-telî bîyî pêro muyê mi

telî-telî bi çimê mi de her çî..!

 

dijeyê şewan a ez

dijeyê şewanê xerîban

dijeyê zerrîyanê şima

dijeyê pistanan

III.

hewnê mino derg û dila

lêl beno rey-rey mijin

pak beno rey-rey zelal

sey mergê min û waştîya mi;

serd bi, puk bi, zemherî bi

ma waştêne verar şêrî yewbînî

la wexto ke ma bîyêne nêzdî

telîyê ma şîyêne yewbînî rê

ma yewbînî ra kewtêne dûrî

çîyayêne ruh û leşa ma

serd bi, puk bi, zemherî bi

hewnê minê derg û dilayî de

hewnê minê lêl û bêbinî de

axirî ma her diyî zî cemidîyaybî

qatîl kam bi, meqtul kam..?

 

mergê ma biney maneno hîkayeya Derrî’dayî

beno ke ey mezelê ma kenito

beno ke mergê ma tirawito

beno ke hewnê ma eşkawito

 

gelo çi karê nê merdiman hewnê mi de esto

ê çira bi zengeyanê xo hewnê mi kenî xorîn..?

de vajîn, çi gureyê Xellacî hewnê mi kewto,

no Heyyamo serxoş mi ra çi wazeno..?

çend rey par gêrayo mi ser ra Sokrato xayîs

ez timûtim kuçeyan de vînena Nietzsche’yî

nêzana zimbêlê ey zî sey telîyanê mi tûj ê gelo..?

Zerdeşt hewnê adirî de çeman reyde qisey keno

porê Zîne muneno Xanî xirabeyê qesrêkî de

çekuyan şelêneyo reyna Tahirê Uryan

şima qey Şêrko’yî ra, Kafka’yî ra, Pessoa’yî ra nêvanî

înan çinayê xo kerdo vîndî..?

n belengazî mi ra û hewnê mi ra çi pawenî..?

nêbo nêbo neslê înan zî yê dijeyan ra bo

yan zî neslê ma neslê înan ra..!

 

dijeyê şewan a ez

dijeyê şewanê modernan

dijeyê şewanê qedîman

dijeyê şewanê şima

dijeyê pistanan

 

ez nika xo bi xo vajîyena

hewnê xo yê derg û dilayî de

hewnê xo yê lêl û bêbinî de;

 

telîyê mi, hewnê mi û ez

ma tersanê dinya ra peyda bîyî pêro pîya

tersanê şima ra, tersanê her kesî ra

tersê şima pêroyînan zî ma ra..!

 

dijeyê şewan a ez

dijeyê pistanan
 

KITABO BÊHERF

ez kitabêkî bêherfî mîyanî ra qisey kena

kitabêkî puyayeyî mîyanî ra

 

mi paşta xo nêşanaya cayêk

û ez çewî rê nêbîya havilêk

bêvengîya şewanê dergan ra nesilîyaya ez

vengê mi xo sawito şeqê hennaran,

herrê zîyaran, dêsanê bajaran

kilan mîyan de çemçulik besto vengê mi

 

ez kitabêkî bêherfî mîyanî ra qalî kena

kitabêkî dirateyî mîyanî ra

 

teyr û tûr, dar û birr, karm û kêz

pêroyî dormaleyê mi de bîyî rêz

zur û raştê şima

berz û nizmê şima

tern û wuşkê şima

wa mi ra dûrî bê

zerra min a darbicine de zurrîyêk

vîrê min ê eşkawiteyî de gurzîyêk

ezmanê fekê mi de

 çekuyê zacilanî aliqîyayî mendê

 

ez kitabêkî bêherfî mîyanî ra qisey kena

kitabêkî vîndbîyayeyî mîyanî ra

 

rey-rey ez peyê beranê asinînan ra zî gêyrena

peyê dêsanê berzan ra zî

la teber û zereyî,

binê erdî û rîyê erdî

kam name keno..?

kam goreyê zerra xo

înan keno têmîyan..?

çira persê mi bi teqizeyî

tehn kewenê yewbînan..?

rey-rey ez yena ke biteqî,

ez wazena biremî

la çi heyf ke;

ez şêrî ça,

xo zî leşa xo de kirişena..!

û dima,

sey her wextî..

nişeno hêrsê mi

tersê mi benî cîr

sey her wextî..

û reyna eynî hewn;

di koterê milbarîyî nişenê kiftanê mi ser

holahol nizdîyê goşanê mi benî

kotera kiftê çepî bi vengê xo yê narînî wanena;
-wext çemêko teberkerde yooo..!

yê kiftê raştî bi vengêkî xemgînî vejîyena;

-sey maranê koran xo lêfîneno her çîyî raaa..!

 

ez kitabêkî bêherfî mîyanî ra qalî kena

kitabêkî nimiteyî mîyanî ra
 

KUÇEYÊ HEWNAN

Seba şîîranê Îlhan Samî Çomakî hewnêk..

Hewnxaneyê Şîîranê Modernîstan

hetê destê raştî yê sereyê kuçeyî de

baxçeyêko gotîk,

berêko futurîst,

awanîyêka surreale

dêsanê zereyî de,

tabloyê pernayeyan dardekerdîbî

maseyêka binê dêsî de,

şaîrêko kokim xo bi xo vajîyayêne

şaîrêko bîn vatêne;

ez gewlê estoran de kewta hewnanê sole dima

şîîrêka porkilme, şîîrêka derge wendêne

teftalê tewir bi tewirî niştibî

masayanê avangardan ser o

zurrîya çekuyanê şaîran

xo lêfnayêne weslanê mi ro

sey veyveyêkî cindan

Hewnxaneyê Cinîyanê Xemgînan

verba hewnxaneyê şaîran de, 

baxçeyêko paydîyaye,

berêko fekakerde,

awanîyêka murizine

dêsanê zereyî yê gewran de

fotografm bêrengî dardekerdîbî

cinîyêka derga barî,

xayîs-xayîsgêrayêne nata-weta

lew nayêne cinîyêka bîne

fotografê zereyê lapê xo ra 

boya werdî û kincanê hîyan

kewtibî têmîyan

porê xo hene kerdêne yewe

mîyanê xişikanê domanan de

û nengî varnayêne fekê tayînan

sey varanê wisarî

zîl dayêne deyîrêka zîze

sîneyê gramofonêk ser ra

Hewnxaneyê Aşiqanê Pernayîyan

kîşta hewnxayê cinîyanê xemgînan de 

baxçeyêko zergûn,

berêko neqişnaye,

awanîyêka rengarenge

dêsanê kîrecinan ser de

fotografê pamendeyan dardekerdîbî

aşiqêk paştîya xo şanabi estunêk

û pê kardîya çîyêk terdêne

yewî beytî wendêne dîwanêkî ra

qatê kincanê waştîyê xo daybî xo ra

cinîyêka ciwane

têdima vatêne yewî;

dejê eşqî ejdehayêko hewtsere yo

çirey mird nêbeno..!

gurzîyêka keyveşayî qilîyayêne

aqilanê nîmcetan û zerranê bêaran ser

sey horêsê hezar koyan

Hewnxaneyê Evdalanê Gêrayîyan

verba hewnxaneyê aşiqan de, 

baxçeyêko tropîk,

berêko otantîk,

awanîyêka oryantalîste

dêsanê zereyî de,

xerîtayê kahanî dardekerdîbî

qeleme çarnayêne evdalêk

destnuşteyê xo yê puyayeyî ser ra

wesfê Hîndîstanî dayêne

evdalêko kincpineyin

seba sîneyanê sipîyan

gilarzeyêk viraştêne yewî

pê çekuyanê hewt ziwanan

remil eştêne tayînan

posteyê xezalan ser de

û vayê çolistanan vaydayêne

sanikanê welatanê xerîban

Hewnxaneyê Serxoşanê Vitvitokan

hemberê hewnxaneyê serxoşan de,

baxçeyêko palax,

berêko şikite

awanîyêka xirabî

dêsanê bêsewaxî yê zereyî ser de,

malwayê boçqolî gêrayêne

eyneyêk ver de huyayêne

merdimêko porrişîyaye

burîyê xo girewtêne

cinîyêka vîyaye

yewî vatêne;

kerga mi hîrêna rojî cuwa pey

lîyîran vejena

xo liştêne pisîngê pirçinî

binê masayanê lengan de

merdimêko çimpêkekin,

sindoqêk ra kincî vetêne û boye kerdêne

cinîyêka çimlîle awe dayêne vilikan

muktube nuştêne tayînan

tayînan xebere pawitêne

û pîrika xo bestêne pîrikêk

kuncikê estirîyeqî de

Hewnxaneyê Dengbêşanê Teqawitan

hetê destê çepî yê peynîya kuçeyî de,

baxçeyêko vilikin,

berêko darîn,

awanîyêka kerrayine

dêsanê zereyî yê belekinan ser de,

qebqeba zaracan û çindikê peskovîyan

kewtêne têmîyan

dengbêjêko kor dest eştibi goş,

mîtêlê kilamêk eşkawitêne

birîna qulingêk piştêne

dengbêjêka pormunitî

refêkî qazan perrayêne

qirika dengbêjanê Serhedî ra

tayînan eskijî kerdiibi xo cebe,

tayînan dismalê neqişinî

birîyayêne mareyê kilamanê hewt roj û şewan

wayerê Şerevdînî de..!

 

peynîya kuçeyê hewnanî de

ronişteya nika ez

kursîyêkî nizmî ser de

sereyê mi, sey şaîranê modernîstan têmîyankewte

zerra mi sey dengbêjanê teqawitan daxnayî û ricane..!