Deyîrî (Lawikî/kilamî) mîyanê şar û komelan de wextê verî ra bigê heta roja ewroyî ca gênî.  Deyîrî kultur û fikrîyayîşê şaran û komelan mojnenê ma. Deyîrî hem edebîyato fekkî û hem zî edebîyatê kirmanckî yê nuştekî de cayêko zaf muhûm gênê. 

Deyîrî, dej û eşqê şarî, hedîseyanê wextê verî, qehremanî û cengerawarî ci anê ra ziwan. Kirmanckî/zazakî de kesê ke nê karî kene ra vanê, deyîrbaz, -e; dengbêj, -e û ge- ge vanê hozan, -e zî. Nê deyîre goreyê babet, rîtîm û awayê vatişî yewbînî ra cîya yê. Her deyîrê goreyê herêma bedilîyena.

Edebîyate kirmanckî yê fekkî de sey Reçber Ezîz, Sey Qajî, Silo Qijî, Dewrêş Baba, Cemalê Dursî û hînan deyîrbaz ê namdarî est ê.  

Na dosya de ma ca da tayê deyîrê anonîm ê Herêma Çewlîgî. Na dosya do di beşan ra do bêra pê. Şima do ewro beşê verênî bivînê.

 Tayê Deyîrê Anonîm ê Herêma Çewlîgî:

 

DEZAYÊ MI DEZAWO 

 

Lê daye dezayê mi deza wo

Hewar paşto-pîzê m’ qerefîya wo

Deza m’ ez waşta ez nêdawa

Dayê dezayê m’ deza wo

Deza m’ mi va payîz bêro ti mi bere

Eger qeder çîn o ez se bikerî

Lê lê daye dezayê mi deza wo

Ax paşto-pîzê m’ qerefîya wo

 

Mi va mi hon dîyo hon şewan o

Deza ti meşo qewge mîyan  o 

Danê piro pê kardan …  o

Tirmê dezay m’ armoneno

Mi dî wi vejîyo lewê bonê  Lalano

Desto keno kemekano, ez fam nîken o se vano

Vano, hewar Silêmanê ti kişîyo

Lê lê daye dezayê mi deza wo

Paşto-pîzê m’ qerefîya wo

 

Deza m’ ez waşta ez nêdawa

Deza m’ payîz bêro ti mi bere

Eger qeder çîn o ez sebkerî

Ez qîra wa, ez bermawa

Sarê dezayê xo hewarnawo

Eger dezê m’ nifîryawo o kişîyawo

Dayê dezayê m’ deza wo 

Ax paşto-pîzê m’ qerefîya wo

 

Namê bavê dezaye El Alano

El Alano heşgeman o

Roc nîme roc kuno hewnê mîyan şewan o

Nêzano dişmena kerdo fek deran o

Semed kiştişê Silêmano

Cêr ro êno Elo şaş o

Hanyo destê tek ataş o

Dayê dezayê m’ deza wo 

Ax paşto-pîzê m’ qerefîya wo

 

Bavê dezê m’ şino Dara Hênî

Qereqolê cenderman o

Tirkî nîzon qalon vano

Ez fam nîken wi se vano

Vano, hewar Silêman mi kişîyo

 

XIMXIMÊ

 

Xim Ximê to rê vana

Del delê to rê vana

 

Ti k’ nêbe ez nêvana

Ti bi nêbe ez nêvana

 

Ti rinda to rê vana

Ti rinda to rê vana

 

Xim Xima Silêmanî

Del dela Silêmanî

 

Çîçega serê banî

Çîçega serê banî

 

Ca çîn o lewê panî

Ca çîn o lewê panî

 

Va vindo helê şanî

Va vindo helê şanî

 

Xim Ximê haşta-naşta 

Del delê haşta-naşta

 

Ximê rinda şarî waşta

Dela rinda şarî waşta 

 

MI BENÊ HA MI BENÊ

 

Daye daye mi benê, mi benê ha mi benê

Daye daye mi benê, mi benê ha mi benê

 

Mi benê pê se kenê, daye daye mi benê

Mi benê pê se kenê, daye daye mi benê

 

Mi benê çarşef kenê, daye daye mi benê

Mi benê çarşef kenê, daye daye mi benê

 

Daîrê daîrê çarnenê, daye daye mi benê

Daîrê daîrê çarnenê, daye daye mi benê

 

Ben çarnenê îmza kenê, daye daye mi benê

Çarnenê îmza kenê, bawo daye mi benê

 

Lac kutikî nêgêna, nêgêna ha nêgêna

Gorek wena mirena, lacê apê xo gêna

 

Daye daye mi benê, mi benê ha mi benê

Mi benê pê se kenê, daye daye mi benê

 

LEYRO LURΠ 

 

Leyro lurî leyro lurî leyro lurî

Leyro lurî leyro lurî leyro lurî

To rê lawo ez bimirî

 

Leyro lawo mi va:

Çi çem o lawo, çem xuşeno

Ma û pîyê mi tede vaş çîneno

Ez biremî ma û pîyê rezîl beno

Ez nêremî canê mi damiş nêbeno

 

Leyro lurî leyro lurî leyro lurî

Leyro lurî leyro lurî leyro lurî

Wîy lawo to rê ez bimirî  

 

Leyro lawo mi va:

Çi kend o lawo, kend rijîyawo

Mi axîne ante, qayîşê mîya mi visîyawo

Qederê Heqî bîyo ez zewejîyawo

Mi xort giroto kal vecîyowa

 

Leyro lurî leyro lurî leyro lurî

Leyro lurî leyro lurî leyro lurî

Lawo to rê ez bimirî 

 

Leyro lawo mi va:

Va êno vayê Deşte Mûşî

Hewa êno hewê Deşte Mûşî

Ez şîya verê çemî xo rê kincan buşî

Mi dî jû cîranê ma cor de ame, va ke:

“Mîzgîna mi bide delalê zerê to na wo cor de êno zê çawuşî

Lawo mi va:

Ti î Şehîde Heser Babayî kena şo 

Kursî bîyaro wa bêro kişta mi de ez xo rê mirdî ronşî

 

Leyro lurî leyro lurî leyro lurî

Leyro lurî leyro lurî leyro lurî

Lawo to rê ez bimirî 

 

BEMO BEMO - 1

 

Bemo Bemo dilo Bemo

Bemo Bemo dilo Bemo

 

Dil Bemo Bemo dil Bemo

Bemo dilo Bemo

 

Cor de yeno çiftê xortan o

Bemo Bemo dilo Bemo

 

BEMO BEMO - 2

 

Bemo Bemo dilo Bemo

Bemo Bemo dilo Bemo

 

Dem dewranê çê Feran o

Bemo Bemo dilo Bemo

 

Amnano waxt waran o

Bemo Bemo dilo Bemo

 

Amnano waxt waran o

Dilo dem dewranê dengbêjan o

 

Şar bar ken şono waran o

Bemo Bemo dilo Bemo

 

Şar bar ken şono waran o

Dilo dem dewranê nî dengbêjan o

 

Xortî kênan remnenê

Bemo Bemo dilo Bemo

 

Dewe be dewe çarnenê

Dilo dem dewranê çê Feran o.