Wusênê Gestermerde serrê 90î ra nika Ewropa de cuyeno, Gestermerde qet averşîyayişê kultur û ziwanê xo fek veranêdayo û averşîyayişê Kirmanckî ser o Enstîtutê Ziwan û Kulturê Kirmancî de xebat kerdo. Gestermerde bi nameyê Xezala Koyê Bingolî kitabê şîîrê nuşt. Ma zî kitabê ci û averşîyayişê Kirmanckî ser o ci ra persan kerdê, o zî bi zerrîya weşî cewabê persanê ma dayê.

Birêz ti eşkenî xo bi kilmî bidê şinasdayiş?

Nameyê mi Wusênê Gestemerde yo û ez serra 1967 de dewanê Gimgimî ra dewa Gestemerde de ameyo dinya. Domanîya mi Gestemerde de vêrde ra. Panc serrî dibistane dewa xo de wend. Mektebo mîyanên kî yew serre Gimgim de, di serrî kî Uskira (Çaylar) de wend û serra 1985 de ez bîya mezun. Zaf serranê qican de mi maya xo Xezale kerde vîndî û cuye ra derba virêne gurete.

Serra 1990 ra nat ez Ewropa der o. Zewecîyaye yo, çar domanê mi estê û nika Berlîn de cuya xo ramena. Endamê Înstîtutê Ziwan û Kulturê Kirmancî (ÎKK e.V). Berlinî yo û demê kî karê Komîteya Rayeraberdişê Înstîtutî de bi hevalanê xo pîya xebetîya û hona kî xebetîna.

Serra 2000 ra nat ez ziwan û kulturê xo ser o xebetîno û bi kirmanckî (zazakî) meqale, hîkaye û şîîran nuseno. Heyanî roja ewroyî mi bi seyan meqale û bi desan şîîrî bi kirmanckî nuştî û leweyê naye de reyna xeylê roportajî viraştî. Bi ziwanê tirkî kî xeylê şîîrê mi estê la honde ser o nêvindeno. Serra 2010 ra nat keyepelê DêrsimInfoyî de nuseno. Heyanî nika nuşteyê mi xeylê kovar û rojnameyan de weşanayî. Serra 2012 de mi beşa şîîranê kirmanckî de Xelata Edebîyatî ya Huseyîn Çelebî girewte.

Ti demê nuştişê şîîran senî hîs kenî?

Demê nustena şîîran de, xora mordem a esna de zereyê şîîre de xo hîs keno û bi şîîre cêrayîş der a, ge welat der a, ge ko der a, ge daristan der a, ge şaristan der a, ge rayir û dirban der a, ge çol û çolistan der a… yane cêrayiş der a. Dem û waxtê nusnayena şîîre qet kifşe nîyo. Ganî zerya mordemî de o his, o heskerdîş bibone ke, o îlham bêrone ke mordem êy hîsanê xo yê a sahate û a deqa bîyaro ra ziwan û binusno. Ma kî hîsanê xo, derd û kederê xo, heskerdîşê xo, bîrîye û hesreta xo şîîran de ame ra ziwan. No karî kî karê derd giranan o, karê bar giranan o.

Demê nuştişî tewro zehmetî çi antî?

Helbet bê zehmet çîye nêbeno. Demê nusnayene de mi kî zê herkesî tayê zehmetî antî. Raşta kî o dem de mi dest de honde meterîyal çîne bî û yew kî ziwanê ma kirmanckî, zê roja ewroyî honde raver nêşî bî. O waxt honde îmkanî kî çîne bî. Ma dest de ferhengê kirmanckî çîne bî, kovar û kitabê kirmanckî honde çîne bî, edebîyatê kirmanckî honde ravêr nêşî bî. Bi ravêr şîyayîşê kirmanckî, ma kî giran-giran xo ravêr berd û ameyme nê rojan.

Kitabê to rê elaqa û rixne senî ameyê?

Nika ra ez nêşkîna cewabê nê persê şima biderî, çunke kitabê mi Xezala Koyê Bîngolî hona metbea ra newe vejîyo û nêreşto wendoxanê xo. Ez hênî bawer kena ke demê ra dime wendoxên kirmanckî nê kitabê mi cênê û şîîranê mi wanenê, mi re kî fikrê xo, rexneyê xo û pêşnîyazanê xo nusnenê ya kî mi ra vanê. La ez şîkîna nayê vacî, nas û dostan ra alaqayê de zaf rinde est a, na alaqa re kî ez zaf bena kêyf weş. Bi na kêyf weşîye, ez kî hênî bawer kena ke wendoxê kirmanckî, qomê man o kirmanc û hunermendê kirmancî kî na mana de nê ked û emegê ma rê wayir vejînê û ci ra îstîfade kenê.

Çimeyanê (qaynaxê) îlhamê kitabê to çîyê?

Çime û îlhamê kitabê mi, raşta kî sere de heskerdîş û hesreta dakila mi Xezale êna. Dima kî, se ke êno zanitene ma xerîbîye der îme û xerîbîye ma welat ra, waye û biray ra, der û cîran ra, nas û dost ra… zaf fîşme dûrî. Coka zereyê mi de birîye û hesretan cemed gireyê do. Mi kî waşt ke na birîye û hesreta ke zereyê mi de cemed gireyê do, bi şîîranê xo nê cemedê bihelenî. Qet bêguman birîye û hesretanê welat ver kî îlham cêna. Heya, çiqas ke ma welat ra bi hezar kîlometreyan dûrî bîme kî, welat hertim kuncê mezgê ma der o, ax û waxa ma der o, berbiş û huwayîşê ma der o, helbest û lawikanê ma der o.

No semed ra kî, ne ma welat kerd xo vîr ra, ne kî welatî ma kerdîme xo vîr ra. Welat ma rê hesret, ma kî welat rê hesret mendîme. Çiqas ke hesreta welatî ma rê zaf giran ame kî, ma bi can û royê xo, bi şîîranê xo hertim û herdem welat de bîme.

Demê nuştişê kitabî taybetî kamê to rê hetkarî dayê?

Wulle kesî honde hetkarîya mi nêkerde. Ez no dem de bi mamosta Roşan Lezgînî xebetîya. Bi na wesîle oncîya mamosta Roşan Lezgînî rê zaf sipas kena û wa weş û war bo. Raşta kî waxto ke mi dosyaya şîîranê xo mamosta Roşanî rê ruşne, dosyaya mi gurete û demêde kilm de dest bi xebate kerd. Ez kî zaf bîya keyfweş ke no kitabê mi weşanxaneyê Roşna ra vejîya û ref û rêza kitabanê kirmanckî de cayê xo guret. Oncîya zaf keyfweş a ke mi eserêde nîyanên ard resna edebîyatê kirmanckî. Çunke no barê vilê mi bî û barêde giran bî.

Demê çapê kitabê ti çi zehmetî antî û weşanxaneyî senî elaqa nîşan dayê?

Demê çapkerdîşê kitab de mi honde zehmet nêant. Çunke mordem ke mordemê zê mamosta Roşan Lezgîn de ke xebetîya zehmetî kî helbet honde nêvîneno. Çîyo ke bî weşanxaneye edi Dîyarbekîr de bî û ez kî ewrupa de bîya. Oncîya kî ma karê xo bi rindîye hal kerd û rayê ra berd. Elaqaya weşanxaneyî nêzana la ez bi xo zaf bîya keyfweş ke no kitabê mi weşanxaneyê Roşna ra vejîya.

Tewro peynî seba averberdişê Kirmanckîye pêşnîyazê to çî yê?

No husis de pêş nîyazê mi zafê. Her çî ravêr gere ma ziwanê xo kirmanckî re wayîr vejîme! Bi vatene nêy, raşta kî ziwanê baw û kalê ma tenge der o, gere ma vengê xo berz kerîme û reng bide kirmanckî! Hama qet nêbo, bi ziwanê xo qese bikerîme, biwanîme, binusnîme û bifikîrîme! Vana xo bê ziwan, ziwanê xo kî bêwayîr meverdîme.

Çi heyf o ke ewro hona kî zaf kirmancê ma çêyê xo de bi ziwanê xo kirmanckî qesey nêkene. Oncîya lêwe domananê xo de qet tewr qalê zonê xo nêkenê. Herkes kî rind zano ke têmînatê yew ziwanî domanê. Ziwano ke hetê domanan ra nîyame qesey kerdene têmînatê ê ziwanî çîn o. Ewro hona ziwanê ma hetê domanan ra nêno qesey kerdene. Hona mekteban de ziwanê perwerdeyî nêbîyo. Werhasil sebebî zafê. Oncîya kî ma şîkîme nê ziwanî binê xeta talokeyî ra raxelesnîme. La ma çiwaxt ke mana û muhimîya ziwanê dayike rind fam kerde, qedr û qimet da ziwanê xo, o waxt ma kî zanîme ke ziwanê ma êndî binê xeta vîndbîyayîş de nîyo.

Kirmancno,

Ziwanê ma estbîyena ma wo!

Ziwanê ma nasnameyê ma wo!

Ziwanê ma welatê ma wo!

Ziwanê ma estbîyen û çînebîyena ma wo!

Coka mi ziwanê dakila xo, xo re qible gureto. Hevelno, nayê rind bizanîme ke dakila ma bi nê ziwanî lorna, bi nê ziwanî berbê, bi nê ziwanî huyê, bi nê ziwanî derd û kederê xo ardî ra ziwan, bi nê ziwanî şîn û şîwar kerd, bi nê ziwanî heyetê xo ramit… Coka gere ma emrê nê ziwanî derg kerîme. Berenê ma êndî ziwanî asîmîlasyonî yane ziwano ke ma qedenay îme, ziwano ke kirmanckî kerdo binê xeta vîndbîyene êy ziwanî ra dest û payanê xo bişumê û êndî can û ro biderîme kirmanckî. Berenê ma lawuka/kilama xo ziwanî xo de vacerîme, berênê ma şîîra xo ziwanê xo de biwanîme, berenê ma ziwanê xo de binusnîme, berênê ma ziwanê xo de biwanîme, berênê ma ziwanê xo de bihuyîme, berênê ma ziwanê xo de haşt bîme.

Newroz de adir û kila Seba to tewro bi vate şîîra to kam a? Ez kam a?

Ez, kedkar û xizmetkaranê ziwanê kirmanckî ra yew yo. Welatê mi Kurdîstan (Kirmancîye), kamîya mi kirmanc û ziwanê mi kirmanckî yo. Ez welat a, welatî kî ez a. Ez veng a, reng a û yew kirmanc a. Bi ziwanê dayika xo qese kena, lornena, wanena, berbena, qêrena… Ez dêrsimij a, gimgimij a, amedij a… Ez kurd a, kurdîstanij a. Ez yew însana, ez lacê dakila xo Xezale û lacê pîyê xo Mîrzalî ya. Ez yew gestemerdijo û xas lolijo. Ez “Xezala Koyê Bîngolî” de yew şîîra. Canan re can a, dostê xo re heyrana. Ez şaristan de yew venga, daristan de pepug a. Deman ra wusar û payiz a, aşman ra gulan û gaxan a. Ez veng û rengê kirmancîya belekina. Newroz de adir û kila. Ez rayirwanê raya xo ya…

   

Çime: Yenî Ozgur Polîtîka