Romanê Victor Hugoyî yê bi nameyê 'Roja Peyêne ya Tepişteyê Îdamî' bingeyê normêkê huqûqê Ewropa rê îlham da. Nê romanî de raştîya 'korîdorê mergî' (death row phenomenon) panoramaya edebî bîye. Hugo nê romanî de qala roja peyêne ya tepişteyêkî keno ke 5 hewteyan pabeyê îdamî vindeno.

Roman de behsê ci yeno kerdene ke pawitişê îdamî hende cezaya îdamî giran o. No pawitiş sey 'korîdorê mergî' huqûqê Ewropa de ca girewt. Tepişteyê cînayetî Jens Soeringî Îngilîstanî ra do îadeya Amerîka bibîyêne. Mehkemeya Heqanê Merdiman a Ewropa (MHME) 1989 de derheqê dewa de birêka tarîxîye girewte. Mehkeme beyan kerdêne ke heta ke tepişte bêro înfazkerdene do 6-8 serrî bivîyarê û nê mabênî de tepişte tersê mergî ra do bikewo qesawet. Na rewşe huqûq de sey 'pawitişê mergî/ fenoenê dora mergî' yan zî 'fenomenê korîdorê mergî' ameye pênasekerdene. Goreyê MHME rewşêka winasêne teberê merdimîye de ya û sey heqaretî ya.

Îdamo bêname

Avûkatanê Rayberê Şarê Kurdî zî MHME rê muracat kerd û pare kerd ke rixmo ke Anqara înfazê îdamî vindarna muwekîlê înan hema zî korîdorê mergî de yeno tepiştene. MHME wexto ke muracatê avûkatan ercnayêne derheqê cezaya îdamî de bira tedbîrî daye. Dosyaya îdamî zî nêrşawîyayêne Meclîs, Serwezîrîye de ameyêne vindartene. Tedbîrê MHME û hîsgerîya komelî ra dima 3ê tebaxa 2002î de bi qanênê 4771. dewleta tirke cezaya îdamî bi hawayêkê şeklîyî wedarite. La rixmê nê wedaritişî zî bi heman qanûnî cezaya îdamî vurîyaye cezaya mende ya ke ameyêne manaya korîdorê mergî.

Bira MHME ya 12ê adara 2003î

Nê mabênî de 12ê adara 2003î de MHME eşkera kerd ke Tirkîya dewaya Rayberê Şarê Kurdî de madeya 'hukmkerdişê edîlî', madeya asayîş û azadîye û madeya qedexeyê îşkence û têgêrayîşê xirabî binpay kerdî. Nê madeyî tewirê Tirkîya yê vera Îmraliyî zî kifş kenê:

-Vurîyayîşê statuyî yê Mehkemeyanê Asayîşî yê Dewlete (DGM) seba hukmkerdişê edîlî qîm nêkeno. Yew leşker nêeşkeno mîyanê hukmkerdişê sivîlan de cabigêro. Coka DGM bêteref û xoser nîyo û na rewşe goreyê bendê 1. yê Peymana Heqanê Merdiman a Ewropa raşt nîya.

-Ocalanî wexto ke ame ardene Tirkîya wextêkê dergî destûr nêame dayene ke avûkatanê xo bivîno. Hêzê asayîşî tewrê pêvînayîşanê avûkatan bîyî yan zî goştarî kerd. Komelêkê demokratîkî de ganî avûkatî bi hawayêkê azadî muwekîlanê xo bivînê. Tirkîya bi nê hawayî bendê 3. yê Peymana Heqanê Merdiman a Ewropa zî binpay kerd.

-Avûkatan rê seba amadekarîya dewa wextêko qîm nêdîya. Pêvînayîşê avûkatan ameyî sînorkerdene, seba ke dosyayê dewa nêrê cigêrayene astengî virazîyayî. Na rewşe zî madeya 6. binpay kerde.

-Ocalan hetê mehkemeya bêteref û xosere ra nêame hukmkerdene, hukmkerdişê ey edîlane nêbi. Rîskê înfazê Ocalanî hema zî esto. Ocalan wextêkê dergî seke do bêro îdamkerdene ame vindartene. Na rewşe zî goreyê Peymana Heqanê Merdiman a Ewropa îşkence û têgêrayîşê xirabî yo.

Konseya Ewropa MHME peygoş kerde

MHME da zanayene ke Rayberê Şarê Kurdî korîdorê mergî de yeno vindartene û 12ê gulana 2005î de zî eşkera kerd ke hukmkerdiş bêteref û xoser nîyo. MHME îfade kerd ke eke bêro waştene hukmkerdiş do newe ra bêro kerdene.

Dima avûkatanê Rayberê Şarê Kurdî muracatê Mehkemeya Cezaya Girane ya Anqara kerd. Mehkeme bi îdîaya ke bire do nêra vurîyayene waştişê avûkatan red kerd. Avûkatan zî 2ê teşrîna verêne ya 2006î de muracatê Komîteya Wezîran a Konseya Ewropa kerd. La Konseya Ewropa bira MHME red kerde û da zanayene ke hewce nêkeno ke Ocalan newe ra bêro hukmkerdene. Eke proseduro normal biameyêne caardene Konseya Ewropa seba ke bira MHME nêarde ca do bêameyêne hîşyarkerdene û dima zî endamîye ra biameyêne eştene.

'Rejîmê Înfazî yê Biasayîşê Berzî yo Girankerde'

Bi heman hewayî dewleta tirke zî bira MHME binpay kerd û 1ê hezîrana 2005î de bi madeya 47. 'cezaya muebede ya girankerde' yanî 'qanûnê Ocalanî' vistî dewre. Qanûn de wina ame vatene: ''Cezaya mubede ya girankerde heta peynîya cuyea tepişteyan dewa kena û goreyê qanûn û tuzukî hetê rekîmê asayîşê pîtî ra yena caardene.''

Reyna heman wextî de goreya madeya 5275. ya Qanûnê Înfazî yê Demkî nê tepişteyî do nêrê veradayene û rojêke de 22-23 saetan odaya yewkesan de do bêra tepiştene.

Bi nê hawayî sîstemê tecrîd û îşkenceyî yê Îmraliyî vurîya 'Rejîmê Înfazî yê Biasayîşê Berzî yo Girankerde'.

Dewleta tirke Rayberê Şarê Kurdî darde nêkerd la şertê zîndanî kerdî xirabêr, metodê psîkolojîkî ardî ca û weşîya Ocalanî xeripnaye. Bi nê hawayî cezaya îdamî serranê dergan ra ameye vilakerdene. Selahîydaranê tirkan Meclîs de bi hawayêkê kifşî ard ziwan ke seba Ocalanî nê qanûnî viraştî.

Şertê esaretî yê Îmraliyî

Hetê Komeleya Heqanê Merdiman û Buroyê Huqûqî yê Asrinî ra serra 2005î ra dima şertê esaretî yê Îmraliyî wina ameyî raporkerdene:

-2005î ra dima pêvînayîşê Ocalanî yê bi avûkatan hetê karmendêkî/e ra ameyî goşdarene û qeydkerdene. Derheqê avûkatan de tehqîqatî dîyayî destpêkerdene û avûkatî temsîlê huqûqî ra ameyî menkerdene.

-Ocalan 1ê hezîrana 2005î ra dima odaya yewkesî de rojêke de qasê 23 saetan ame tepiştene.

-Pêvînayîşê avûkatan û keyeyî bi bahaneyan ameyî astengkerdene. Goreyê qaîdeyan ê neweyan Ocalan têna 15 rojan de yew û saetêke do bieşkayêne pêvînayîş bikero. Îdareyê zîndanî zî destûrê saetêke vurna nêmsaete.

-Odaya Ocalanî teng a û ne hewa ne zî tîje gêna. Hewayê Girawa Îmraliyî zî şertanê oda hîna zêde kena giranêr.

-Ocalan rojêke de di saetan yeno berdene bi warê hewayî. La tîya zî semedê dêsanê ci yê dergan ra maneo bîrêk. Zemînê ci zî seba sporî hol nîyo.

-Ocalan 24 saetan bi kamera û mazgal yeno teqîbkerdene.

-Werd û nanê ci xirab ê û Ocalan nêeşkeno kantînî ra çîyêk bigêro.

-Bi serran radyoyê ci bi sînyalan ame astengkerdene. 4 serran ra dima ci rê televîzyon ame dayene.

-Ci rê kitab, rojnameyî nênê dayen û destûr nêno dayene ke telefon, faks yan zî telgraf bixebitno.

-Mektubê ke teberî ra yenê, nêdîyenê ci. La mektubê gef û heqaretî dîyenê ci.

-Rixmo ke legal ê, kitabê ke ci rê erşawîyenê nêdîyenê.

-Bi hawayêkê sîstematîkî gijikê Ocalanî bi zorî yeno qesnayene, wextê pêvînayîşan de hetê selahîyetdaranê zîndanî ra ci rê heqaret yeno kerdene.

Nê pêro kerdişê bêmerdimîye verê çimanê Ewropa de ameyêne caardene. Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalanî zî bi fikranê xo û xîretanê xo yê seba haştîye û çareserîye Kurdîstan, Tirkîya û dinya rê tesîr kerdêne.

Mergê bi serran

Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalanî pawitişanê xo de derheqê korîdorê mergî û sîstemê Îmraliyî de nê çîyî vatêne: ''Ez odaya yewkesî de teberî ra bêxeber ciwîyena ke seke înan dekerda zereyê tabutêkî. Ez nêeşkayêne ke na odaya xo ya tabutî de nefes zî bigêra. Dima ke tepiştey yeno dardekerdene nefesê xo yê peyênî ra verî xo ver dano û mîyanê 3 deqayan de mireno. Tîya de nê hîrê deqayî pêro emrê mi ra ameyî vilakerdene. Wazenê ke mi hêdî hêdî bikişê.''